Turnalar, romantiklikleri ile nam salmış kuşlar. Çiftler halinde yaşıyor, dans ediyor ve yaşadıkları toprakları birlikte savunuyorlar. Bölgelerine davetsiz konuklar yaklaştığında ise gagalarını kaldırıp tek bir sesle yüksek tonda müzik söylüyorlar.
Hindistan’da yaşayan kızıl başlı sarus turnası da tıpkı başka turna cinsleri üzere hayli romantik bir kuş. Uzunlukları yetişkin bir insan kadar olan sarus turnaları, tek eşli olmalarıyla ünlü.
Hindistan’daki Tabiat Müdafaa Vakfı’nda vazifeli bilim insanı K. S. Gopi Sundar, “Yerel efsaneler, kuşlardan biri öldüğünde eşinin acıyla uçup gittiğini söylüyor. Lakin gerçek elbette biraz daha farklı” diyor.
Sundar’ın bu kelamlarının arkasında ise çok uzun yıllar evvel yaptığı bir keşif yatıyor.
Sarus turnası, 240 santimetre kanat açıklığı ve 152-156 santimetre uzunlukları ile dünyanın uçan en uzun kuşudur. Baş ve boynu kırmızı, gövdesi ile bacakları gri renkli olan bu kuşlar ortalama 6.8-ila 7.8 kilogram ağırlığındadır.
BİRİNCİ FARK ETTİĞİNDE YIL 1999’DU
Dr. Sundar, kimi sarus turnası çiftlerinin orta sıra üçüncü bir kuşun kendilerine katılmasına müsaade verdiğini keşfetti. Bu keşfini geçtiğimiz ay Journal of Ecology mecmuasında anlatan Sundar, bunun üçlü bir münasebetten çok daha farklı olduğunu söylüyor.
Pekala ancak sarus turnaları neden yuvalarına üçüncü bir kuşu daha dahil ediyor?
Gopi Sundar, birinci sarus turnası üçlüsünü 1999 yılında fark etti. “Bu bulguyu ABD’deki uzmanlarla paylaştığımda bana gülümsediler” diyen Sundar, fikrinden vazgeçmeye hazır değildi. Tam 16 yıl boyunca bu üçlüyü takip etti.
2011 yılından itibaren sarus turnalarını izlemek için saha asistanları yetiştirmeye başladı. Bu asistanları ekseriyetle mahallî çiftçilerden seçiyordu.
Sarus turnaları, çoğunlukla çiftler halinde yahut üç- dört kişilik küçük kümeler halinde yaşayan toplumsal canlılardır. Tek partner ile ömür uzunluğu evli kaldığı ve yalnızca eşi ile çiftleştiği bilinen bu kuşlar, yuvalarını doğal sulak alanlarda inşa eder ve 1 yahut 2 yumurta için 31 gün boyunca kuluçkaya yatarlar.
Sarus turnaları, çoğunlukla çiftler halinde yahut üç- dört kişilik küçük kümeler halinde yaşayan toplumsal canlılardır. Tek partner ile ömür uzunluğu evli kaldığı ve yalnızca eşi ile çiftleştiği bilinen bu kuşlar, yuvalarını doğal sulak alanlarda inşa eder ve 1 yahut 2 yumurta için 31 gün boyunca kuluçkaya yatarlar.
11.591 TURNA GÖZLENDİ, SAYISIZ BİLGİ TOPLANDI
2020 yılına kadar sayısız bilgi topladıktan sonra Dr. Sundar, Tabiat Muhafaza Vakfı’ndan meslektaşı olan Swati Kittur ile tahlile başladı.
Gözlemciler, 11.591 turnayı gözlemlemiş ve bunların ortasından 193 üçlü tespit etmişti. Yani üçlülerin oranı yüzde 1,6’ydı.
Bu sayılara bakınca, turna üçlülerinin az olduğunu görmek mümkün. Dr. Sundar da bu türlü düşünüyor, “Üçlüler katiyetle az görülüyor. Gözlemlenen çiftlerin kimileri bir erkek iki dişi içeriyordu, kimileri ise tam tersiydi” diye anlatıyor.
Hindistan’daki Sarus turnaları için ana tehdit, sulak alanın kurutulması ve arazinin tarıma dönüştürülmesi nedeniyle habitat kaybı yaşanmasıdır.
BUNUN DA ALTINDAN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇIKTI
Habitat kaybının olması ve sulak alanların azalması, turna üçlülerinin ortaya çıkması ile yakından bağlı. Sundar ortadaki ilişkiyi şöyle anlatıyor:
“Bu ortam tipik bir ikili turna çiftinin yavru yetiştirmesini zorlaştırıyor. Lakin üçlülerin yavru yetiştirme oranları daha düzgün görünüyor.”
Habitat şartları üçlüler oluşturulmasında çok kıymetli. Zira sadık kuşlarda tek eşlilik üzere özel davranışların iklim değişikliği sonucu dönüşmesi, karşımıza iklim krizinin bir tesirini daha çıkarıyor. Elde edilen datalar epey enteresan zira sarus turnaları olağanda davranışlarını kolay kolay değiştiren kuşlar değiller. Ne var ki iklim değişikliği, dünyanın en sadık ve romantik kuş cinslerinin ilgilerine dahi tesir ediyor.
Üstelik iklim değişikliğinden etkilenen tek kuş tipi sarus turnaları da değil. Sundar, “Albatros ve kuğu üzere tek eşli olan kuşların son vakitlerde çok eşliliğe yöneldiğini gözlemledik. Misal bir durum artık de sarus turnalarında görülüyor” diyor.
ÜÇÜNCÜ KUŞ MUHAKKAK ÇİFTLEŞMİYOR
Bilgiler, üçlü turnaların kaç tane yavru yetiştirdiğini yahut ne kadar mühlet birlikte kaldıklarını ortaya koymuyor. Fakat müşahedeler, aile dinamikleri hakkında kimi ipuçları veriyor.
Bilgiler, sarus turnalarının üçlülerindeki üçüncü kuşun, ister erkek olsun ister dişi, daha genç olduğunu gösteriyor.
Dr. Sundar, “Üçlü demek sarus turnalarında bir küme ilgisi manasına gelmiyor. Üçüncü kuş çiftleşmiyor. Çiftleşme ve üreme mevsimi boyunca ortadan kayboluyor. Öbür iki kuş yuva yapıp yumurtluyor. Yavrular en az bir aylık olduktan sonra geri geliyor ve onların beslenmesine yardım ediyor” diye anlatıyor.
BAĞDAKİ ÜÇÜNCÜ KUŞ KİM?
Dr. Sundar’ın keşfi ve sonrasında yapılan incelemeler, birçok soruyu da gündeme getiriyor. En değerlisi de bu üçüncü kuş kim?
Smithsonian Enstitüsü’nün Washington’daki Ulusal Tabiat Tarihi Müzesi’nde evrimsel ekoloji uzmanı olan Sahas Barve, “Hepimizin uzun müddet tek eşli olduğunu düşündüğümüz bir sistemde böylesine yeni bir davranış bulmak çok ilginç” diyor.
Dr. Barve, Florida çalı alakargası ve Seyşeller ötleğenleri de dahil olmak üzere kimi kuş tiplerinde, yetişkin yavruların çoklukla ebeveynleriyle üçlü oluşturmak ve kardeşlerini büyütmeye yardımcı olmak için yuvada kaldıklarını söylüyor.
Lakin Dr. Sundar, yaptığı başka araştırmalara dayanarak, sarus turna üçlüsünün yetişkin bir yavru içermesinin mümkün olmadığını düşünüyor. Yeniden de üçüncü yetişkinin çiftle öbür bir halde alakalı olabileceğini belirtiyor.
Sarus turnaları, romantik ve tek eşli olmaları sebebiyle Hindistan’da evlilik sadakati sembolleri olarak kabul edilir.
İKİ KUŞ TAKVİYE ALIYOR, BAŞKASI TECRÜBE KAZANIYOR
Pekala üçüncü yetişkin, büyüyen yavrulardan yahut akrabalardan biri değilse ve çiftleşmesine de müsaade verilmiyorsa, üçlü olarak yaşamanın ne faydası var?
Sundar bu soruya, “Üçlüyü oluştururken temel çiftin nasıl bir yarar sağladığını araştırıyoruz. Görünüşe nazaran, ikili kuvvetli ortamlarda yavrularını yetiştirebilmek için bariz bir formda üçüncüden yardım alıyor. Üçüncü kuşun bu alakadan sağladığı yarar ise tecrübe kazanmak oluyor” karşılığını veriyor.
Milletlerarası Turna Vakfı’nın Kuzey Amerika programlarının yöneticisi Anne Lacy, “Bu kuş ailesi, haklarında sahip olduğumuz varsayımlara meydan okuyor” diyor.
Lacy, kendisi ve meslektaşlarının Kuzey Amerika turnaları ortasında hiç üçlü gözlemlemediğini söylüyor ve ekliyor: “Biz görmeden bu türlü bir şey yaşanmış olabilir mi? Muhakkak olabilir!”
YALNIZCA SADIK EŞ DEĞİL, MÜKEMMEL BİRER EBEVEYNLER
Bilim insanlarının bir öbür tespiti de üçlülerin istenmeyen habitatlarda daha yaygın olduğu tarafında. Sundar, tabir yerindeyse ‘üçlü bir grup kurmanın’ berbat şartlara ahenk sağlamayı kolaylaştırdığını düşünüyor.
Çünkü çalışmaya nazaran, düşük kaliteli bir habitatta olmalarına karşın sarus üçlülerinin üreme başarısı yükseldi. Bu da sarus turnası üçlülerinin oluşma hedefinin yerini bulduğunu gösteriyor.
Araştırma, sarus turnalarının iklim değişikliği sebebiyle berbatlaşan habitat şartlarına karşın sağlıklı yavrular yetiştirebilmek için davranışlarından nasıl vazgeçebildiklerini gözler önüne seriyor.
Sundar, “Bu kadim kuş tipi yalnızca eşine sadık değil, birebir vakitte kusursuz bir ebeveyn. Yavrularını güzel yetiştirmek için tabiatında var olan tek eşlilik ve öteki temel davranışlarını değiştiriyor. Bu inanılmaz” diyor.
