CNN Türk yayınına katılarak özel açıklamalarda bulunan ABD’nin eski Suriye özel temsilcisi ve eski Ankara büyükelçisi James Jeffrey, gündemi kıymetlendirerek İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelik başvurusu, Suriye’deki operasyonlar, Rusya ve Ukrayna ortasında süren savaşta Türkiye’nin rolü ve ABD – Türkiye münasebetleriyle ilgili kıymetli açıklamalarda bulundu.
İşte CNN Türk dış haberler muhabiri Hilken Doğaç Boran’ın Jeffrey ile gerçekleştirdiği özel röportajdan dikkat çeken satır başları:
Hilken Doğaç Boran – Yayınımıza katıldığınız için teşekkürler Sayın Jeffrey. Bildiğiniz üzere Cumhurbaşkanı Suriye’de YPG güdümündeki SDG’ye yönelik yeni bir operasyon yapılacağını duyurdu. 2019’da bugünkü ateşkesi sağlayan mutabakatta kilit rol oynamıştınız. O devir bir ekip kelamlar verilmişti. SDG güçlerinin 30 km derinlikteki bölgeden çekilecekleri taahhüt edilmişti. Buna Tel Rıfat ve Menbiç de dahil. Lakin bu güçler hala bölgede ve Türkiye tarafından terör örgütü kabul ediliyorlar. Bu bahisteki görüşleriniz nedir?
James Jeffrey – Burada değerli üç nokta var. Öncelikle beni konuk ettiğiniz için teşekkürler, tekrar burada olmak çok hoş. Türkiye’nin korunması konusunda en son sorumluluk hükümet ve Cumhurbaşkanı’ndadır. Türkiye’nin Güney hududunda Türk halkı ve Türk devletinin birçok düşmanı bulunuyor. DAEŞ, İranlılar, Ruslar, Esad Rejimi ve PKK ve yan örgütleri.
Hepimiz bunun farkındayız. Fakat üçüncü nokta şu. Türkiye burada adım atarken alandaki gerçekleri ve şimdiki durumu göz önünde tutmalı. Ben 17 Ekim 2019’da muahede yapılırken Lider Yardımcısı Pence (pens) ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile birlikteydim. Mutabakat sırf Kuzeydoğuda M4 otoyoluna gerçek 30 KM derinliğindeki bölge içindi. Biz kelam verdik ve SDG bu bölgeden çekildi. 110 KM genişliğinde, 30 KM derinliğindeki bölgeye o devirden beri de geri gelmediler.
“RUSLAR YPG’Yİ ÇIKARMA KELAMINI TUTMADI”
Burada ataklar oldu. SDG, Esad rejimi, İranlılar, DEAŞ vs. tarafından. Sıkıntılar yaşandı. Lakin ortalamaya kıyasla düzgün bir ateşkes olduğunu söyleyebiliriz. Hiçbir vakit Menbiç ya da Tel Rıfat konusunda mutabakata varmadık. Bir hafta sonra Soçi’de Lider Putin ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ortasında farklı bir mutabakat müzakere edildi. Kuzeydeki öbür İki 110 KM’lik bölge burada ele alındı. Ortadan Fırat’a, ve oradan Irak sonuna kadar olan 30 KM derinliğindeki bölgeler bunlar. Ruslar SDG’yi buradan çıkarma kelamı verdi fakat bunu yaptıklarına dair bir ispat görmedik. Bu yüzden sorunuzu Ruslara sormanız daha gerçek olur.
ABD hükümetinin daveti Türkiye’nin bugün Suriye’deki hassas dengeyi bozmaması. Bu çağrıyı ben de destekliyorum. Birtakım ateşkesler var. Bahsettiklerim haricinde İdlib ateşkesi var. Güneyde denetim ettiğimiz bölgeler etrafında bir ateşkes var. Güneybatıda da ateşkes var. Suriye 2019’dan beri görece sakin. Türkiye’ye yeni bir mülteci akını olmadı. Türkiye’nin bir şey yapması durumunda tüm bu iskambil meskenin çökme riski var. Bu yüzden “dikkatli olun” diyoruz.
Hilken Doğaç Boran – Peki Rusya faktörü ne olacak? Şu anda Ukrayna ile uğraşıyorlar. Tüm dikkatleri, kaynakları oraya kanalize olmuş durumda. Bu, Suriye’de Türkiye ve ABD’nin iş birliğini artırmasını sağlayabilir mi?
“SDG, PKK’NIN YAN ÖRGÜTÜDÜR”
James Jeffrey – ABD ile Suriye’de daha düzgün iş birliği yapmak için her vakit fırsat var. Buradaki tek uyuşmazlık, PKK/YPG/PYD’nin alt örgütü olan SDG’ye uzun vadede ne olacağıyla ile ilgili. Türkiye bunu çok yeterli biliyor. 2015’ten evvel siyasi önderlerle bir ortaya gelindi, hepimiz onların aslında kim olduğunu biliyoruz.
Bu mevzuda bir uyuşmazlık var fakat DEAŞ ile gayretin koşul olduğu konusunda hem fikiriz. Türkiye bu uğurda şehit verdi, biz de verdik. Suriye’de BM dayanaklı bir tahlil için efor harcamak konusunda soru işareti yok. Türkiye’nin İdlib’teki durumunu destekleme konusunda da fikir ayrılığı yok. Yani genel olarak Türklerle Suriye problemi konusunda yakın iş birliği yapıyoruz lakin daha da uygununu yapmalıyız.
Hilken Doğaç Boran – Tahlil konusunda ne düşünüyorsunuz? Bunun siyasi bir müzakere yoluyla olması gerektiğini savunuyorsunuz. Esad Rejimi Rusya’nın takviyesini kaybetme riskiyle karşı karşıya. Bu durumda müzakere masasına otururlar mı?
“UKRAYNA’YA EN ÇOK TÜRKİYE YARDIM ETTİ”
James Jeffrey – Bir kere bu doğal ki denememiz gereken bir şey. Yeni hükümete tekraren müzakerelerde üst seviye temaslarda bulunmaları için davet yaptım. Artık durum, Putin’in Ukrayna’yı işgal etmesiyle biraz daha zorlaştı. Natürel ki Türkiye için de zorlaştı. Türkiye, Ukrayna’ya takviye konusunda bir numara. Montrö Sözleşmesi’ni uygulamak olsun, hava alanını kapatmak olsun, Kiev’e verilen askeri ve diplomatik dayanak olsun Türkiye dayanılmaz bir iş çıkardı. Bu türlü de devam etmesini umuyoruz.
Ancak Ruslar her ne kadar Ukrayna’da savaşsa da Suriye’den çekilmediler. Lakin buradaki varlıkları epeyce az. 30-40 savaş uçağı, Türk Jandarması üzere silahları olan birkaç polis taburu var. Yüksek yoğunlukta savaşa uygun değiller. Lakin Suriye’de Rus bayrağı ile gezecek kapasiteleri var.
“WASHINGTON DA MÜZAKERELERE KATILMALI”
Hilken Doğaç Boran – Ukrayna’dan kelam açılmışken, bildiğiniz üzere Finlandiya ve İsveç NATO’ya resmen başvurdu. Madrid doruğu yaklaşıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, iki İskandinav ülkesi terör örgütü PKK/YPG’ye dayanak vermeyi bırakmadığı sürece Türkiye’nin adaylık süreçlerini desteklemeyeceğini açıkladı. Lider Biden şimdi mevzuyla ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan ile direkt olarak görüşmedi. Washington bu sorunu birkaç hafta sonra yapılacak Madrid tepesine kadar nasıl çözmeyi planlıyor? Sizce Biden İdaresi Türkiye’nin bölgedeki güvenlik kaygılarını gidermek için kâfi çabayı gösteriyor mu?
“TÜRKİYE – ABD İŞ BİRLİĞİ DEVAM ETMELİ”
James Jeffrey – ABD hükümetindeki uzun yıllık deneyimlerime dayanarak; Kuveyt olsun, Balkanlar olsun, Irak olsun, Türkiye olsun, herkes tıpkı şeyi söylüyor. “ABD bizimle gereğince ilgileniyor mu?” Karşılık her vakit hayır. Zira ABD’nin yüz müttefik ve dünya çapında onlarca makûs aktör varken herkese gereksinimleri olan güvenliği sağlaması kelam konusu değil. Bununla birlikte, ABD son 70 yılda Türkiye’nin sadık bir müttefiki oldu. Türkiye de birebir halde. Bu iş birliği devam etmeli.
“İSVEÇ VE FİNLANDİYA TASASI HAKLI”
Finlandiya ve İsveç’e gelince… PKK’nın yan örgütleri ile bilhassa resmi alakaları olan ülkeler hakkındaki telaşları çok yeterli anlıyorum. ABD ve Türkiye ortasında SDG konusunda da bu türlü bir sorun var. Türkiye birtakım teminatlar istiyor. Öbür bir konu ise silah satışı. Bir ülkenin Türkiye’nin bulunduğu bir ittifaka girmek isterken bir yandan da Türkiye’ye yönelik bir çeşit silah satma yasağı uygulaması çok saçma. Bunların hepsi bir yana. Hem tüm dünya hem de Türkiye’ye yönelik en büyük güvenlik tehdidi hudutlarındaki agresif bir Rusya’dır.
Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılması, Putin’i şahsen tehdit etmeden Rusya’yı yeni bir taarruzdan caydırmak ve diplomatik toplumu güçlendirmek için büyük bir adım. Putin de bunu söyledi. Bu değerli zira Türkiye’nin oynadığı rollerden biri de insanlara Ukrayna’daki savaş konusunda gerçekçi olma daveti yapmak. Bu savaş nasıl bitecek? Ukrayna’nın korunması gerekiyor. Bu hem Türkiye’nin hem de ABD’nin en kıymetli maksatlarından biri. Lakin birebir vakitte Rusya da fazla küçük düşürülmemeli yoksa doğal gazı kesmekten nükleer bomba atmaya kadar farklı formda durumu tırmandırabilir. Bir yandan da Rusya’yı bir daha bu türlü bir şey yapamayacak bir konuma getirmek gerek. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya girmesi bu noktada kıymet arz ediyor. Bunun olması, Türkiye’nin temel güvenlik çıkarları ile de örtüşüyor. Bu ülkelerle müzakere etmekte bir sorun görmüyorum. Keşke ABD bu sürece daha da dahil olsa,,, bunun için de davet yaptım.
“İLK ÖNCELİĞİMİZ UKRAYNA KRİZİ OLMALI”
Ama günün sonunda bu ülkelerin ittifaka girmesi hem NATO hem de Türkiye için çok kıymetli. Türk hükümetiyle yaptığım sayısız müzakerede her vakit bir taviz noktası bulunabileceğini öğrendim. Birebir vakitte bazen istenilen sonuçların elde edilemediğini de deneyim ettim. Bu, tüm taraflardan ağır bir gayret gerektiriyor. Mevzubahis sıkıntıda ise Ankara, NATO ve iki İskandinav ülkesinin yanı sıra Washington’ın da bu görüşmelerde yer alması gerektiğini düşünüyorum. Bu 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana karşı karşıya kaldığımız en büyük zorluk. Türkiye’nin 1950’de aldığı kararlar ve NATO’ya katılması ile tıpkı değere sahip.
Şimdiye kadar ittifakta Ukrayna’ya en çok Türkiye yardım etti. Bu çok değerli. Lakin Washington, Brüksel ve Ankara dahil herkesin birinci önceliği Ukrayna krizi olmalı. Burada olabilecek en sıkı iş birliği ve uyum sağlanmalı.
“TÜRKİYE’YE F-16 SATILMASI ÇOK ÖNEMLİ”
Hilken Doğaç Boran – Bildiğiniz üzere Yunanistan Başbakanı Kriakos Miçotakis yakın vakitte ABD’yi ziyaret etti. Yunanistan’ın F-35’leri alması için teşebbüslerde bulundu. Tıpkı vakitte Senato’da yaptığı tarihi konuşmada Türkiye’ye F-16 ve modernizasyon kitleri satılma-ması daveti yaptı. Şayet ABD Yunanistan’a F-35 verip de Türkiye’ye F-16 ya da modernizasyon kitlerini vermezse,,, güç istikrarındaki bu değişim bölgede daha fazla tansiyona yol açmaz mı?
James Jeffrey – Hayır sanmıyorum. Zira Ukrayna, İdlib, Dağlık Karabağ ve Libya’da gördüğümüz üzere Türkiye büyük ve çok güçlü bir askeri aktör. F-16 satışı çok değerli. Miçotakis, Türklerin değerlendirmesi gereken kıymetli suçlamalar ortaya attı.
Buna Resmen Yunanistan’ın kabul edilen adaların üstünden uçmak dahil. Öte yandan Türkiye de buna karşılık olarak Yunanistan’ın 6 millik kara suları için 10 mil hava alanı talep etmesinin yanlış olduğunu vurguladı. Dünyada kimse bunu kabul etmiyor.
“KİMSE ATİNA’NIN 10 MİL TEZİNİ KABUL ETMİYOR”
Yunanistan’ın şikayet ettiği uçuşlar da çoğunlukla 4 millik bu koridorda gerçekleşiyor. Ancak şunu da belirtmeliyim. Yunanistan’ın hava alanı ihlali argümanlarına ABD dışişleri bakanlığında inananlar da var. İhlal deyince aklıma 2015 geliyor.
Unutmayalım ki Türkiye de haklı olarak uçakların hava alanını ihlal edilmesini hiç beğenilen bir halde karşılamamıştı. Natürel bu problem daha da incelenmeli. Fakat tezler 10 millik hava alanı argümanı içinse Türkiye bu bahiste yıllardır kabul edilebilir bir tavır sergiliyor.
