Denizden yayılan bu parlak mavi ışık, ‘biyolüminesans’ olarak isimlendirilen biyolojik bir tepkime… Okyanusta yaşayan birtakım balık, ahtapot, karides, denizanası, denizyıldızı, alg ve köpekbalığı cinsleri, biyolüminesans özelliğine sahip.
Bu canlılar, lusiferin (pigment) ile lusiferaz (enzim) kimyasalları üretiyor. Bu kimyasallardan lusiferin, oksijenle yansımaya girerek ışık üretirken lusiferaz ise bu yansımayı hızlandırıcı bir misyon üstleniyor. Böylece bedenlerinin içindeki kimyasal tepkilere bağlı olarak güçten ışık ortaya çıkıyor.
Büyüleyici ışıklar dünyanın pek çok yerinde görülse de en yanlışsız adres, Yeni Zelanda… Ülkede biyolüminesans o denli tanınan ki bir kare manzara için saatlerce eli deklanşörde bekleyen ‘biyolüminesans avcıları’ olarak isimlendirilen beşerler var.
Onlardan biri de Auckland’da yaşayan 37 yaşındaki Matthew Davison… Biyolüminesans fotoğrafı çekmek için bazen gün doğumuna kadar bekleyen Davison, bu imgeyi ‘mavi altın’ olarak nitelendiriyor ve ışık gösterisini yakalamanın verdiği heyecanı şu halde tabir ediyor:
“Bu harika tabiat olayını yakalamak çok lakin çok sıkıntı. Saatlerce bekleyip elim boş döndüğüm günler oldu. Ama maceranın hoş tarafı da bu olayı yakalamanın çok sıkıntı olmasının verdiği heyecan… Şayet o kadar saat bekleyip ‘mavi altını’ yakaladıysam bunun verdiği memnunluk hissi inanılmaz ve tarifsiz.”
DERİNLERDE YAŞAYAN CANLILARIN BEŞTE DÖRDÜ BİYOLÜMİNESANS
ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’ne nazaran, 200 metreden 1000 metreye kadar olan derinlikte yaşayan canlıların beşte dördü biyolüminesans özelliği taşıyor.
Parıltı, karada çok dikkat cazibeli biçimde muhakkak olmasa da okyanus yahut denizde ekseriyetle mavi ya da yeşil olarak ortaya çıkıyor.
Gözleri başka balıklar üzere yanlarda değil beşerler üzere ön tarafta yer alan barreleye (fıçıgöz) balığı biyolüminesans kaynaklı ışık yayılımı yapan canlılardan…
Yıllardır California Üniversitesi’nde Biyolojik Bilimler Bölümü’nde misyonlu olan Prof. Kenneth H. Nealson, bu tabiat olayının davranışsal özelliğiyle ilgili hâlâ çalışmalar yapıldığını belirterek New York Times’a şu bilgileri paylaştı:
– Aristoteles ve Charles Darwin de dâhil olmak üzere pek çok bilim insanı, yüzyıllar boyunca biyolüminesanstan etkilendiler ve bu olguyu yakından incelediler. “Canlılar okyanusta neden parlar?” sorusuna bilim insanları net bir biçimde, “Avlarını tuzağa düşürmek için” karşılığını veriyor. Yani büyük balıklar yüzerken, küçük balıkları yem olarak kendilerine çekmek için parlıyorlar.
– Esasen bu hususta çalışmaları olan bilim insanları da olayı bu biçimde açıklıyor. Organizmaların ekseriyetle birbirleriyle irtibat kurmak, birbirlerini baştan çıkarmak, avı belirlemek ve ikaz etmek hedefiyle aydınlandıkları düşünülüyor.
Deniz canlıları dışında biyolüminesans olayı ender bulunmakla bir arada daha çeşitli renk yelpazesinde de gerçekleşir. Örneğin karadaki biyolüminesansa en âlâ örnek ateş böceği… Ateş böcekleri çoklukla kısa aralıklarla yanıp sönen bir ışık saçar. Bu ışık; sarı, yeşil, kırmızı hatta mavi olabilir.
Deniz canlıları dışında biyolüminesans olayı az bulunmakla bir arada daha çeşitli renk yelpazesinde de gerçekleşir. Örneğin karadaki biyolüminesansa en yeterli örnek ateş böceği… Ateş böcekleri çoklukla kısa aralıklarla yanıp sönen bir ışık saçar. Bu ışık; sarı, yeşil, kırmızı hatta mavi olabilir.
YOSUNLARDAN ‘MAVİ’ TEMALI BİR GÖRSEL ŞÖLEN
Nealson ayrıyeten yosunlardaki ışık saçan organizmaların yırtıcı canlıları korkutmak için bu davranışta bulunduklarının da altını çizdi:
“Dalga hareketleri yosunlara tehdit oluşturmaz fakat yosun çiçekleri ya da algler her hâlükârda aydınlanır. Zira yosunlar, balıkların açık okyanusta yüzerek yarattıkları basınç değişikliklerine reaksiyon verecek biçimde programlanmıştır. Bu ışıltı, muhtemelen dalganın doruğunda bulunan ve ışık saçan yosuna yardımcı olmaz. Ama kıyıdan biraz daha uzakta, çok güzel bir savunma sistemi olabilir zira yırtıcı cinsleri korkutmalarına yardımcı olur.”
Taraklılar (Ctenophora) familyasına ilişkin bir deniz canlısı…
DENİZ RABBİ POSEİDON’UN DOKUNUŞU
Nealson’ın da altını çizdiği üzere biyolüminesans araştırmaları çok eskiye dayanıyor. Bu olgunun bilimsel olarak açıklanamadığı vakitlerden kalma farklı yorumlar ve inançlar da bulunuyor.
Örneğin bundan 150-200 yıl öncesine kadar denizciler, bu ışıltıyı deniz rabbi Poseidon’un dokunuşu olarak tanımlıyordu. Bazı yerleşimlerde ise bu ışık, peri olarak isimlendiriliyordu.
Bilimsellikten uzak tüm bu fikirler vakitle efsane olarak kalsa da şu sıralar biyolüminesans bir fenomene dönüşmüş durumda… Şunu da belirtmekte yarar var: Biyolüminesans görülen suya dokunmak ya da bu suda yüzmek beşere hiçbir biçimde ziyan vermiyor.
‘IŞIĞI YAKALAMAK İÇİN UYDU MANZARALARINI BİLE İNCELİYORUM’
Yeni Zelanda’da biyolüminesans peşinde koşan fotoğrafçılar, ekseriyetle bahar ve yaz aylarının bu harika olayı görmek için en uygun vakit olduğunu belirtiyor.
Aslında biyolüminesans için “Şu vakitte ortaya çıkar” demek çok yanlışsız değil zira bu olay her vakit yaşanabiliyor. Ancak belirli vakitlerde sıklığı artıyor. Bilhassa ilkbaharda denizdeki bileşenlerdeki değişimlerin ve suyun birden ısınmaya başlamasının sonucunda biyolüminesans olaylarında da artış yaşanıyor.
Biyolüminesans avcıları yağmur fırtınalarından sonraki gecelerin eksiksiz imgeler yakalamak için en uygun vakit olduğunu söz ediyor. Zira karadan okyanusa akan yağmur suyu, ekseriyetle besin açısından güçlü unsurlar içerdiğinden yosunları çekiyor. Bu da ışık yansımalarının ortaya çıkmasını sağlıyor.
Bir teknoloji firmasında eser geliştirici olarak çalışan Ashley Fell, biyolüminesans yakalamak için kendince oluşturduğu metodu şu biçimde açıkladı:
“İlk olarak kıyıdaki yosun oluşumlarını belirlemek için uydu imgelerini inceliyorum. Daha sonra nerede suyun parlayabileceğini öngörmek için rüzgâr istikameti ve gelgit sistemi üzere öbür göstergeleri ayrıntılı bir formda çalışıyorum. Bu halde biyolüminesansa çok kere şahit oldum. Düş üzere bir şey bu…”
Birtakım balıklar biyoluminesansı kamuflaj için kullanırlar. Buna en düzgün örnek ise Cookiecutter köpekbağı… Bedenlerinin alt kısımları karanlık kalır ve ışıkla birlikle küçük bir balıkmış üzere görünür. Bu halde de avlanır.
Birtakım balıklar biyoluminesansı kamuflaj için kullanırlar. Buna en güzel örnek ise Cookiecutter köpekbağı… Bedenlerinin alt kısımları karanlık kalır ve ışıkla birlikle küçük bir balıkmış üzere görünür. Bu halde de avlanır.
Fell aslında bu işi biraz abartanlardan… Işıkların büyüsüne kapılan birden fazla fotoğrafçı, bu kadar ayrıntılı çalışmalara girmiyor. Çabucak çabucak hepsi biraz baht biraz da önseziyle hareket ediyor ve plaj yürüyüşü esnasında mavi ışıltıları gören şahıslardan gelen ipuçlarının müsaadeden gidiyor.
Ortopedi uzmanı 48 yaşındaki Grant Birley onlardan biri… Birley, “Bu kadar düşünüp ve çalışmaya gerek yok. Dürüst olmam gerekirse, ya baht yapıtı ya da etrafta olabileceği hissiyatı ile 10 seferin 8’inde bu ışıkları yakaladım. Bence bu biraz baht melesi…” diye konuştu.
Yeni Zelanda’da profesyonel fotoğrafçı olan Micheal Bain de talih faktörüne inanlardan… Bain, “Samanyolu Galaksisi’ni fotoğraflamak umuduyla plaja gitmiştim. Plaja vardığında, yıldızlarla dolu bir gökyüzü görmekle kalmadım, parıldayan bir kıyı şeridine de şahit oldum. Bu durum baht yapıtı denk gelebilecek özel bir olaydı” dedi.
İki yıl evvel, Auckland civarında yaşayanlar için biyolüminesans temalı bir Facebook kümesi oluşturan Stacey Ferreira ise bu ışığa olan ilginin her gün arttığını söz etti ve ekledi:
“Bu fevkalâde doğal hoşluk, ölmeden evvel kesinlikle şahit olunması gereken bir olay. Ülkede bu türlü bir ilgi olunca ben de Facebook’ta bir küme oluşturmak istedim. Başlarda 100 kişi olan üye sayısı bir yıl içinde 7 bini geçti ve her yaz 2 bin yeni üye iştiraki gerçekleşiyor.”
TÜRKİYE’DE DE GÖRÜLDÜ
Biyolüminesans 2020 yılında Büyükçekmece’de Albatros kıyısında görülmüştü. Bölge sakinlerinden biri, gazetecilere yaptığı açıklamada, 20 yıla yakın vakittir orada yaşadığını belirterek, “İlk kez görüyoruz. Şaşırdık. Telefonumuzla çekmeye çalışıyoruz ancak manzara alamıyoruz” diye konuşmuştu.
Büyükçekmece’de görülen biyolüminesans… (Fotoğraf: DHA)
Ancak İstanbul’daki durum tek hücreli, çok küçük ve mikroskobik deniz canlılarının tesiriyle ortaya çıkmıştı. Yeni Zelanda’da gerçekleşenler ise daha büyük tepkimeler…
New York Times’ın “These Photographers Chase New Zealand’s Glowing Waves”, “Satellites Spot Oceans Aglow With Trillions of Organisms”başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
Denizden yayılan bu parlak mavi ışık, ‘biyolüminesans’ olarak isimlendirilen biyolojik bir tepkime… Okyanusta yaşayan birtakım balık, ahtapot, karides, denizanası, denizyıldızı, alg ve köpekbalığı cinsleri, biyolüminesans özelliğine sahip.
Bu canlılar, lusiferin (pigment) ile lusiferaz (enzim) kimyasalları üretiyor. Bu kimyasallardan lusiferin, oksijenle yansımaya girerek ışık üretirken lusiferaz ise bu yansımayı hızlandırıcı bir misyon üstleniyor. Böylece bedenlerinin içindeki kimyasal tepkilere bağlı olarak güçten ışık ortaya çıkıyor.
Büyüleyici ışıklar dünyanın pek çok yerinde görülse de en yanlışsız adres, Yeni Zelanda… Ülkede biyolüminesans o denli tanınan ki bir kare manzara için saatlerce eli deklanşörde bekleyen ‘biyolüminesans avcıları’ olarak isimlendirilen beşerler var.
Onlardan biri de Auckland’da yaşayan 37 yaşındaki Matthew Davison… Biyolüminesans fotoğrafı çekmek için bazen gün doğumuna kadar bekleyen Davison, bu imgeyi ‘mavi altın’ olarak nitelendiriyor ve ışık gösterisini yakalamanın verdiği heyecanı şu halde tabir ediyor:
“Bu harika tabiat olayını yakalamak çok lakin çok sıkıntı. Saatlerce bekleyip elim boş döndüğüm günler oldu. Ama maceranın hoş tarafı da bu olayı yakalamanın çok sıkıntı olmasının verdiği heyecan… Şayet o kadar saat bekleyip ‘mavi altını’ yakaladıysam bunun verdiği memnunluk hissi inanılmaz ve tarifsiz.”
DERİNLERDE YAŞAYAN CANLILARIN BEŞTE DÖRDÜ BİYOLÜMİNESANS
ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’ne nazaran, 200 metreden 1000 metreye kadar olan derinlikte yaşayan canlıların beşte dördü biyolüminesans özelliği taşıyor.
Parıltı, karada çok dikkat cazibeli biçimde muhakkak olmasa da okyanus yahut denizde ekseriyetle mavi ya da yeşil olarak ortaya çıkıyor.
Gözleri başka balıklar üzere yanlarda değil beşerler üzere ön tarafta yer alan barreleye (fıçıgöz) balığı biyolüminesans kaynaklı ışık yayılımı yapan canlılardan…
Yıllardır California Üniversitesi’nde Biyolojik Bilimler Bölümü’nde misyonlu olan Prof. Kenneth H. Nealson, bu tabiat olayının davranışsal özelliğiyle ilgili hâlâ çalışmalar yapıldığını belirterek New York Times’a şu bilgileri paylaştı:
– Aristoteles ve Charles Darwin de dâhil olmak üzere pek çok bilim insanı, yüzyıllar boyunca biyolüminesanstan etkilendiler ve bu olguyu yakından incelediler. “Canlılar okyanusta neden parlar?” sorusuna bilim insanları net bir biçimde, “Avlarını tuzağa düşürmek için” karşılığını veriyor. Yani büyük balıklar yüzerken, küçük balıkları yem olarak kendilerine çekmek için parlıyorlar.
– Esasen bu hususta çalışmaları olan bilim insanları da olayı bu biçimde açıklıyor. Organizmaların ekseriyetle birbirleriyle irtibat kurmak, birbirlerini baştan çıkarmak, avı belirlemek ve ikaz etmek hedefiyle aydınlandıkları düşünülüyor.
Deniz canlıları dışında biyolüminesans olayı ender bulunmakla bir arada daha çeşitli renk yelpazesinde de gerçekleşir. Örneğin karadaki biyolüminesansa en âlâ örnek ateş böceği… Ateş böcekleri çoklukla kısa aralıklarla yanıp sönen bir ışık saçar. Bu ışık; sarı, yeşil, kırmızı hatta mavi olabilir.
Deniz canlıları dışında biyolüminesans olayı az bulunmakla bir arada daha çeşitli renk yelpazesinde de gerçekleşir. Örneğin karadaki biyolüminesansa en yeterli örnek ateş böceği… Ateş böcekleri çoklukla kısa aralıklarla yanıp sönen bir ışık saçar. Bu ışık; sarı, yeşil, kırmızı hatta mavi olabilir.
YOSUNLARDAN ‘MAVİ’ TEMALI BİR GÖRSEL ŞÖLEN
Nealson ayrıyeten yosunlardaki ışık saçan organizmaların yırtıcı canlıları korkutmak için bu davranışta bulunduklarının da altını çizdi:
“Dalga hareketleri yosunlara tehdit oluşturmaz fakat yosun çiçekleri ya da algler her hâlükârda aydınlanır. Zira yosunlar, balıkların açık okyanusta yüzerek yarattıkları basınç değişikliklerine reaksiyon verecek biçimde programlanmıştır. Bu ışıltı, muhtemelen dalganın doruğunda bulunan ve ışık saçan yosuna yardımcı olmaz. Ama kıyıdan biraz daha uzakta, çok güzel bir savunma sistemi olabilir zira yırtıcı cinsleri korkutmalarına yardımcı olur.”
Taraklılar (Ctenophora) familyasına ilişkin bir deniz canlısı…
DENİZ RABBİ POSEİDON’UN DOKUNUŞU
Nealson’ın da altını çizdiği üzere biyolüminesans araştırmaları çok eskiye dayanıyor. Bu olgunun bilimsel olarak açıklanamadığı vakitlerden kalma farklı yorumlar ve inançlar da bulunuyor.
Örneğin bundan 150-200 yıl öncesine kadar denizciler, bu ışıltıyı deniz rabbi Poseidon’un dokunuşu olarak tanımlıyordu. Bazı yerleşimlerde ise bu ışık, peri olarak isimlendiriliyordu.
Bilimsellikten uzak tüm bu fikirler vakitle efsane olarak kalsa da şu sıralar biyolüminesans bir fenomene dönüşmüş durumda… Şunu da belirtmekte yarar var: Biyolüminesans görülen suya dokunmak ya da bu suda yüzmek beşere hiçbir biçimde ziyan vermiyor.
‘IŞIĞI YAKALAMAK İÇİN UYDU MANZARALARINI BİLE İNCELİYORUM’
Yeni Zelanda’da biyolüminesans peşinde koşan fotoğrafçılar, ekseriyetle bahar ve yaz aylarının bu harika olayı görmek için en uygun vakit olduğunu belirtiyor.
Aslında biyolüminesans için “Şu vakitte ortaya çıkar” demek çok yanlışsız değil zira bu olay her vakit yaşanabiliyor. Ancak belirli vakitlerde sıklığı artıyor. Bilhassa ilkbaharda denizdeki bileşenlerdeki değişimlerin ve suyun birden ısınmaya başlamasının sonucunda biyolüminesans olaylarında da artış yaşanıyor.
Biyolüminesans avcıları yağmur fırtınalarından sonraki gecelerin eksiksiz imgeler yakalamak için en uygun vakit olduğunu söz ediyor. Zira karadan okyanusa akan yağmur suyu, ekseriyetle besin açısından güçlü unsurlar içerdiğinden yosunları çekiyor. Bu da ışık yansımalarının ortaya çıkmasını sağlıyor.
Bir teknoloji firmasında eser geliştirici olarak çalışan Ashley Fell, biyolüminesans yakalamak için kendince oluşturduğu metodu şu biçimde açıkladı:
“İlk olarak kıyıdaki yosun oluşumlarını belirlemek için uydu imgelerini inceliyorum. Daha sonra nerede suyun parlayabileceğini öngörmek için rüzgâr istikameti ve gelgit sistemi üzere öbür göstergeleri ayrıntılı bir formda çalışıyorum. Bu halde biyolüminesansa çok kere şahit oldum. Düş üzere bir şey bu…”
Birtakım balıklar biyoluminesansı kamuflaj için kullanırlar. Buna en düzgün örnek ise Cookiecutter köpekbağı… Bedenlerinin alt kısımları karanlık kalır ve ışıkla birlikle küçük bir balıkmış üzere görünür. Bu halde de avlanır.
Birtakım balıklar biyoluminesansı kamuflaj için kullanırlar. Buna en güzel örnek ise Cookiecutter köpekbağı… Bedenlerinin alt kısımları karanlık kalır ve ışıkla birlikle küçük bir balıkmış üzere görünür. Bu halde de avlanır.
Fell aslında bu işi biraz abartanlardan… Işıkların büyüsüne kapılan birden fazla fotoğrafçı, bu kadar ayrıntılı çalışmalara girmiyor. Çabucak çabucak hepsi biraz baht biraz da önseziyle hareket ediyor ve plaj yürüyüşü esnasında mavi ışıltıları gören şahıslardan gelen ipuçlarının müsaadeden gidiyor.
Ortopedi uzmanı 48 yaşındaki Grant Birley onlardan biri… Birley, “Bu kadar düşünüp ve çalışmaya gerek yok. Dürüst olmam gerekirse, ya baht yapıtı ya da etrafta olabileceği hissiyatı ile 10 seferin 8’inde bu ışıkları yakaladım. Bence bu biraz baht melesi…” diye konuştu.
Yeni Zelanda’da profesyonel fotoğrafçı olan Micheal Bain de talih faktörüne inanlardan… Bain, “Samanyolu Galaksisi’ni fotoğraflamak umuduyla plaja gitmiştim. Plaja vardığında, yıldızlarla dolu bir gökyüzü görmekle kalmadım, parıldayan bir kıyı şeridine de şahit oldum. Bu durum baht yapıtı denk gelebilecek özel bir olaydı” dedi.
İki yıl evvel, Auckland civarında yaşayanlar için biyolüminesans temalı bir Facebook kümesi oluşturan Stacey Ferreira ise bu ışığa olan ilginin her gün arttığını söz etti ve ekledi:
“Bu fevkalâde doğal hoşluk, ölmeden evvel kesinlikle şahit olunması gereken bir olay. Ülkede bu türlü bir ilgi olunca ben de Facebook’ta bir küme oluşturmak istedim. Başlarda 100 kişi olan üye sayısı bir yıl içinde 7 bini geçti ve her yaz 2 bin yeni üye iştiraki gerçekleşiyor.”
TÜRKİYE’DE DE GÖRÜLDÜ
Biyolüminesans 2020 yılında Büyükçekmece’de Albatros kıyısında görülmüştü. Bölge sakinlerinden biri, gazetecilere yaptığı açıklamada, 20 yıla yakın vakittir orada yaşadığını belirterek, “İlk kez görüyoruz. Şaşırdık. Telefonumuzla çekmeye çalışıyoruz ancak manzara alamıyoruz” diye konuşmuştu.
Büyükçekmece’de görülen biyolüminesans… (Fotoğraf: DHA)
Ancak İstanbul’daki durum tek hücreli, çok küçük ve mikroskobik deniz canlılarının tesiriyle ortaya çıkmıştı. Yeni Zelanda’da gerçekleşenler ise daha büyük tepkimeler…
New York Times’ın “These Photographers Chase New Zealand’s Glowing Waves”, “Satellites Spot Oceans Aglow With Trillions of Organisms”başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
