Takvimler Ukrayna’da savaşın patlak verdiği 24 Şubat tarihini gösteriyordu. 22 yaşındaki Sudanlı mülteci Albagir, Polonya’nın hudut bölgesindeki bir ormanda donmuş toprağa yüz üstü uzanmış, hayatta kalmaya çalışıyordu.
Polonya hudut denetim devriyesine ilişkin insansız hava araçları vızıldayarak başının üstünden geçiyordu. Onlara helikopterler eşlik ediyordu. Gece saatleriydi. Termometreler sıfırın altını gösteriyordu, kar her yerdeydi.
Tıp fakültesine hazırlık dersleri almakta olan Albagir ve küçük bir küme Afrikalı mülteci, gizlice Polonya’ya geçmeye çalışıyordu. Yola çıkarken yanlarına aldıkları hurmalardan geriye yalnızca birkaç tane kalmıştı. Albagir, “Umudumuz tükeniyordu” diye anlattı o dakikaları.
Tıpkı gece Odessa yakınlarındaki küçük bir kasabada yaşayan 21 yaşındaki Katya Maslova, valizini ve animasyon işleri için kullandığı bilgisayarını ailesinin arazi aracına yükledi. 8 yetişkin 5 de çocuk, dört araçlık bir konvoy halinde yollara döküldüler. Savaştan kaçmaya çalışan on binlerce Ukraynalı ortasındaydı onlar da.
Katya, “O noktada nereye gittiğimizi bilmiyorduk” diye konuştu.
Ukraynalıları Polonya hududunda termal battaniyeler ve sıcacık çorbalar bekliyor
BİRİNE TAZE EKMEK, ÖBÜRÜNE YUMRUKLAR
Albagir ve Katya… İkisi de birebir yaşlardaydı, tıpkı ülkeye, tıpkı sebepten girmiş mültecilerdi. Lakin sonraki iki haftada yaşadıkları ortasında dağlarla bile ölçülemeyecek kadar büyük farklar vardı.
Albagir yüzüne yumruk yedi, ırkçı hakaretlere maruz kaldı ve kendisini dövmekten zevk alıyor üzere görünen gaddar bir hudut muhafızının ellerinden çekmediği acı kalmadı. Katya ise “aziz” diye nitelendirdiği bir kişi sayesinde her sabah uyandığında dolu bir buzdolabıyla ve çıtır çıtır taze ekmekle güne başlıyor.
Bu iki gencin yaşadıkları ortasındaki farklar, Avrupa’da yaşanan mülteci krizindeki eşitsizlikleri de net bir biçimde ortaya koyuyor. Bu gençler çok farklı iki jeopolitik problemin kurbanları fakat ikisi de tıpkı şeyi istiyor: Savaşın yıkımından kaçmak.
Ukrayna’daki savaş nedeniyle Avrupa onyıllardır görmediği kadar büyük bir mülteci kriziyle karşı karşıya lakin Ortadoğu ve Afrika’da da birçok çatışma fazla dikkat çekmese de devam ediyor. Şahısların gördükleri muamele de hangi savaştan kaçtıklarına bağlı olarak büyük farklılar sergiliyor.
“NEDEN BİZ DE BU SEVGİYİ GÖREMİYORUZ?”
Katya üzere Ukraynalı mülteciler, Polonya’ya adım attıkları andan itibaren canlı piyano resitalleriyle, kaseler dolusu borscht çorbasıyla ve birçok vakit sıcacık yataklarla karşılanıyor.
Üstelik bu yalnızca başlangıç. Macaristan merkezli Wizz Havayolları Ukraynalı mültecileri Avrupa’nın her yerine fiyatsız taşıyor. Almanya’da tren istasyonları ellerinde Ukrayna bayraklarıyla mültecileri karşılayan kümelerle dolup taşıyor. Birçoğu Ukrayna’yla kan bağına sahip tüm Avrupa Birliği ülkeleri, Ukraynalı mültecilerin üç yıla kadar yerleşmesine müsaade vermiş durumda.
Albagir bütün bunları Polonya kırsalındaki bir inançlı meskende televizyonda izledi. Hududu yasa dışı yollardan geçtiği için konuttan çıkamayan, hatta soyadını bile açıklamayan Albagir için ekranda gördükleri ufak bir şok tesiri yaptı. Albagir, “Neden biz de bu ilgiyi ve sevgiyi göremiyoruz? Neden? Ukraynalılar bizden daha mı âlâ? Bilmiyorum. Neden?” diye konuştu.
Belarus-Polonya sonundaki bu ormanlar onlarca şahsa mezar oldu
BELARUS-POLONYA HUDUDUNDA TRAJEDİ DEVAM EDİYOR
Albagir bu berbat deneyimleri yaşayan tek kişi değil ne yazık ki… Yıllardır, Akdeniz’de, Ege’de, Manş Denizi’nde bu müthiş gerçeğe şahit oluyoruz. Avrupa ülkelerinin hükümetleri, Afrika’dan ve Ortadoğu’dan gelen göçmenleri ülkelerine sokmamak için bazen orantısız güç kullanmak da dahil olmak üzere ellerinden gelen her şeyi yapıyor.
Albagir’in hayatını zorlaştıran şeylerden biri de Polonya’ya Belarus üzerinden geçmeye çalışması oldu. Rusya’nın bölgedeki müttefiki olan Belarus, geçen yıl Batı tarafından çok büyük bir mülteci krizi başlatmakla suçlandı.
Belarus, Sudan, Irak, Suriye üzere birçok çatışma bölgesinden on binlerce şahsa kapılarını açıp Polonya’ya geçişlerine müsaade verdi. Avrupalılar Belarus’un bu atağının hedefinin kıtada huzursuzluk yaratmak olduğunu savunurken, Polonya hudutta mültecilere çok sert müdahalelerde bulundu.
UKRAYNALILAR “BİZİM GİBİ” MÜLTECİLER
Ukraynalılar ise Avrupa topraklarında yaşanan ve her geçen gün Avrupa’nın merkezine biraz daha yaklaşan bir çatışmanın kurbanları. Bu nedenle Avrupalılar Ukraynalılara büyük bir şefkatle yaklaşıyor. Bu da daha uzaklardaki savaşlardan gelen mültecilerde eşitsizliğe hatta ırkçılığa maruz kaldıkları hissiyatını yaratıyor.
Brüksel’de yaşayan göç analisti Camille Le Coz, “İlk sefer farklı mülteci kümeleri ortasında bu türlü bir muamele farkı görüyoruz” dedi ve Avrupalıların Ukraynalıları “kendisi gibi” gördüğünü vurguladı.
Almanya İçişleri Bakanlığı’ndan pazartesi yapılan açıklamada 146.998 Ukraynalının ülkeye giriş yaptığı bildirildi
ODESSA’DAN ÇIKTIKLARINDA NEREYE GİDECEKLERİNİ BİLMİYORLARDI
25 Şubat günü, yani Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ikinci gününde, Katya ailesinin arabasının ön koltuğunda oturmuş süratle Moldova yollarını arşınlıyordu. Camdan dışarı baktığında insanların kendisine tezahüratlar ettiğini, el salladığını ve başparmaklarını kaldırarak onay işareti verdiğini gördü.
O anda ağlamaya başladığını belirten Katya, “Bizi ağlatanlar makus kısımlar değil uygun kısımlar. Kendinizi bütün dünyanın sizi destekleyeceği gerçeğine hazırlamıyorsunuz” diye konuştu.
Batıya hakikat yol alırlarken bir yandan da nereye gideceklerini tartışıyorlardı. Birileri Letonya birileri Gürcistan dedi. Fakat Katya’nın planı diğerdi.
Varşova’da bir üniversitede animasyon okumuştu. O yıllardaki oda arkadaşının ailesinin, Polonya kırsalında boş duran bir meskene sahip bir tanıdığı vardı. Şayet planı işlerse, animasyon eğitimine devam edebilecek ve daima hayalini kurduğu üzere çizgi sinema dalında çalışabilecekti. Ailesini ikna etti, direksiyonu Polonya’ya kırdılar.
Iraklı mülteciler, sondaki dondurucu soğuklardan kaynar su doldurdukları şişelere sarılarak korunmaya çalışıyordu
ALBAGİR DOĞDUĞUNDAN BERİ KAÇIYOR
Tıpkı gün Albagir hala Polonya-Belarus hududundaki ormanda kapana kısılmış haldeydi. Aslına bakılırsa Albagir’in ömrü kaçarak geçti.
Çocukluğunda memleketi Darfur’un savaş nedeniyle uğradığı yıkıma şahit oldu ve “aklınıza gelebilecek her şeyi” gördü. Akabinde tıp okumak için Sudan’ın başşehri Hartum’a kaçtı. Lakin kısa mühlet sonra Hartum da kaosa sürüklendi.
O nedenle geçen yıl Kasım ayında, özel bir üniversitede ders almak hedefiyle öğrenci vizesiyle Moskova’ya gitti. Fakat Rusya’nın Ukrayna işgali başlayıp ABD’den ve Avrupa’dan yaptırımlar yağınca, Albagir kendi üniversitesinin de yaptırımlardan hissesini alacağı fikriyle bir kere daha kaçmaya başladı.
Planı Rusya-Belarus-Polonya-Almanya rotasında ilerlemekti. Lakin söylediğine nazaran, Polonya’nın Belarus’tan gelen göçmenleri püskürtmek için hudutlarındaki güvenliği artırdığını bilmiyordu.
Ukraynalı mülteciler Lizbon’da bu türlü karşılandı
“MERHABA” DEDİLER, KUCAKLAŞTILAR VE AĞLAMAYA BAŞLADILAR
Aşağı üst 210 kilometre güneyde, Katya’nın da içinde bulunduğu konvoy nihayet gayeye ulaştı. Polonya kırsalının derinliklerinde bir çiftlik meskeninin önüne park ettiler. Bir anda kır saçları dökülmeye başlamış iri yarı bir adam çıktı meskenden ve “Merhaba, benim adım Janusz” dedi.
Janusz Poterek ve eşi Anna, araçlarından inenleri kucaklayınca herkes bir anda ağlamaya başladı. Lakin gözyaşları karşılamayla hudutlu değildi.
Katya ve ailesi, mutfağa adım attıklarında, mesken sahiplerinin kendileri için hazırladığı üç çeşit yemeği görünce bir daha ağlamaya başladılar. Banyoya girdiklerinde, yeni diş fırçalarını, sabunları ve şampuanları görünce bir daha… Yataklarının üzerine serilmiş tertemiz çarşafları, havluları, battaniyeleri gördüklerinde bir daha…
Elma tarımıyla uğraşan Poterek, New York Times’a yaptığı açıklamada daha evvel hiç mültecilere takviye olmak için bir şey yapmadığını lakin savaş patlak verdiğinde “kayıtsız kalamadığını” söyledi.
Polonya göçmenleri geçirmemek için Belarus hududuna adeta duvar ördü
SIM KARTLARINI ALIP TELEFONLARINI BOZDULAR
Birkaç gece sonra, Katya ve ailesinin Poterek’lerin çocuklar için getirdikleri oyuncaklara hayranlıkla baktığı dakikalarda, Albagir ve birlikte seyahat ettiği üç erkek göz altına alınıyordu. Aslında Polonya sonunu fark edilmeden geçmeyi başarmışlardı lakin onları Almanya’ya götürmesi için anlaştıkları şoför, aracın farlarını kapatmayı unuttuğu için polis çevirmesine takıldılar.
Albagir, Polonyalı polis memurlarının telefonlarının SIM kartlarını, taşınabilir şarj aygıtlarını alıp (yardım isteyemesinler diye) telefonlarını çalışmaz hale getirmişler akabinde da en çok korktukları yer olan ormana götürüp bırakmışlardı.
İKİ TARAF DA BİRBİRİNİ SUÇLUYOR
İnsan hakları örgütlerinin açıkladığı bilgilere nazaran, son aylarda Polonya hudut polisinin geri püskürtüp ormana geri gönderdiği 19 kişi, donarak can verdi. Polonyalı yetkililer ise bunun kendilerinin cürmü olmadığı konusunda ısrarcı.
New York Times’a konuşan Hudut Muhafızları sözcüsü Katarzyna Zdanowicz, “Sorun Belaruslular. Bu insanları buraya yönlendiriyorlar” diye konuştu.
Fakat insan hakları savunucuları Polonyalı muhafızların da birebir biçimde hatalı olduğunu belirtiyor. Polonya hükümet sözcüsü ise mültecilere yönelik muameleyle ilgili soruları yanıtlamayı reddetti.,
Ormanda sıkışıp kalan ve hududu geçemeyen yüzlerce Iraklı el mahkum memleketlerine dönmüştü
“YUMRUKLARI, TEKMELEDİ, YERLERDE SÜRÜKLEDİ”
Albagir, Polonyalı muhafızların kendilerine “Gidin! Gidin! diye bağırdığını, silah doğrulttuğunu ve ormanın izole bir kısmındaki dikenli tellere yanlışsız ittirdiğini anlattı. Hatta adamlardan birini tellere yanlışsız o kadar sert ittirmişlerdi ki eli kesilmişti.
Birkaç saat aç susuz halde nereye gittiklerini bilmeden ilerleyen küme, hududun Belarus tarafındaki denetim noktasına ulaştı. Muhafızlara “Ne olur içeri girmemize müsaade verin” diye yalvardılar lakin Belarusluların planı diğerdi.
Albagir ve beraberindekileri ite kaka buz üzere bir garaja soktular. İri yarı bir Belaruslu asker bir yandan ırkçı hakaretler sarf ediyor bir yandan da öfkeyle önüne gelene rasgele vuruyordu.
Albagir, “Bizi yumrukladı, tekmeledi, yerlerde sürükledi, sopalarla dövdü” diye anlattı yaşadıklarını. (Albagir, yanlarında bir de açık derili bir Iraklı Kürt olduğunu, askerin bir tek ona vurmadığını söyledi.)
Akabinde birebir asker onları yakınlardaki bir ormana götürüp, “Polonya’ya gidin. Geri gelirseniz sizi öldürürüz” diyerek özgür bıraktı.
İnsan hakları örgütlerinin bildirdiğine nazaran, on binlerce mülteci Polonya ve Belarus hududundaki bu arafta sıkışıp kalmış durumda. Ne Polonya’ya ne Belarus’a girebiliyor ne de kendi memleketlerine geri dönebiliyorlar.
Kasım ayında Belarus-Polonya hududunda hayatını kaybeden Iraklı bebeğin cenaze imajları vicdanları sızlatmıştı
NİHAYET ONLAR DA DÜZGÜN BİRİNE DENK GELDİ
5 Mart günü Albagir ve beraberindekiler, Polonya sonunu bir hafta içinde ikinci kere geçti. Ziyadesiyle güçsüz bir haldeydiler ve soğuktan donmak üzereydiler. Kendilerine “Başınız belaya girerse…” şartıyla verilen bir numarayı aradılar. Telefonu açan Polonyalı aktivist onları bulundukları yerden alıp gizlice konutuna götürdü ve dışarı çıkmamaları için uyardı. Albagir ve arkadaşları da nihayet nazik birileriyle karşılaşmışlardı.
Albagir şu an tüm mültecilere cömert davranmasıyla ün kazanmış olan Almanya’ya iltica başvurusu yapmayı ve burada okuluna devam etmeyi planlıyor. Arapça, İngilizce ve biraz Rusça konuşuyor, altın çerçeveli gözlükleri ve halli bir latifeli var. Hekim olmayı ve yaşadıklarını anlatacağı bir kitap yazmayı hayal ediyor. Albagir hâlâ, nispeten refah içindeki ülkelerde yaşayan eğitimli insanların, muhtaç durumda olan öbür insanlara bu halde muamele ediyor olduğuna inanamıyor.
“IRKÇILIKTAN DİĞER BİR ŞEY DEĞİL”
Yola birlikte çıktığı bireylerden biri olan Pir, İngilizce konuşamıyor. Fakat telefonunun çeviri işlevi sayesinde sıkıntısını anlatabiliyor.
Pir, New York Times’ın röportajı sırasında söylemek istediklerini metin halinde girdiğinde, telefonun robotik sesi şöyle dedi: “Bütün Avrupa, her insan için haklar olduğunu söylüyor fakat biz bunu görmedik.”
Albagir de “Maruz kaldığınız muamelenin gerisinde yatan faktörlerden birinin ırkçılık olduğunu düşünüyor musun?” sorusuna hiç tereddüt etmeden şu karşılığı verdi: “Evet, hem de çok. Irkçılıktan öteki bir şey değil.”
Gönüllüler yollardaki Ukraynalı mülteciler için daima kazanlar dolusu yemek pişiriyor
“ONLAR İÇİN NE PİŞİREBİLİRİM?”
Katya’nın ailesinin gördüğü muamele ise gitgide güzelleşiyor. Janusz Poterek, Katya’nın erkek ve kız kardeşini ilkokula yazdırdı. Zira Polonya hükümeti Ukraynalı mültecilere fiyatsız eğitim ve sıhhat hizmeti sunuyor.
Katya, hasta olduğu için göründüğü tabibin kendisinden fiyat almayı reddettiğini belirterek, “Bütün ülke Ukraynalılar için kuralları biraz esnetiyor gibi” dedi.
Pekala Maslova ailesini bu kadar âlâ ağırlayan Poterek ailesi tıpkı şeyi Afrikalı yahut Ortadoğulu mülteciler için de yapar mıydı? Anna Poterek bu soruya, “Evet, lakin fırsatımız olmadı” dedi. Lakin Ukraynalılara mesken sahipliği yapmayı “daha kolay” bulduğunu zira kültürlerinin ortak olduğunu da söylemeden geçmedi. Arap ülkelerinden ve Afrika’dan gelen mültecileri kasteden Anna, “Ne pişirebilirim ki ben onlar için?” diye konuştu.
10 Mart günü, Janusz Poterek, bir arkadaşıyla “Katya’ya bir çevirmenlik işi ayarlayabilir miyiz? diye konuşurken, Albagir ve beraberindekiler Varşova’daki bir inançlı meskenin kapısından içeri adım atıyordu. Gruptakilere bir defa daha dışarı çıkmamaları söylendi.
The New York Times’da yayımlanan “Two Refugees, Both on Poland’s Border. But Worlds Apart.” başlıklı haberden derlenmiştir.
