Mariupol’da yaşayan 61 yaşındaki Igor Pedin, Rus askerleri artık meskenlerin içine kadar girip insanları vurmaya başladığında şirin köpeği ile biraz daha inançlı olduğunu düşündüğü Zaporizhzhia’ya gerçek yola çıktı. Hedefi görünmez bir adam olup, denetim bölgelerini rahatlıkla geçmek ve köpeği ile kendi canını kurtarmaktı. Küçük bir alışveriş çantası ve dokuz yaşındaki köpeği Zhu-Zhu’yu yanına alıp savaş cehenneminden kurtulmak için yola çıktı. Kuşatılmış liman kenti Mariupol’dan, hala Ukrayna’nın elinde olan Zaporizhzhia kentinin izafi güvenliğine yalnızca 225 kilometre uzaklıktaydı. Bu kadar uzun bir yolu kaç günde yürüyeceğini, yolda ne üzere pürüzlerle karşılaşacağını bilmiyordu. Lakin tek bir talihi vardı: Yürümek.
Maksadı, 1945 yılından beri Avrupa’da görülmeyen bir savaşın içinden, Mariupol’a gerçek ilerleyen tanklar, zırhlı araçlar ve Rus askerleri ortasından hayaletmişçesine geçmekti. Bu, mayınlardan kaçmak ve yıkılmış köprüleri geçmek manasına da geliyordu. Yolda yürürken yanan meskenleri, ağlayan insanları ve tahminen de pek çok meyyit Ukrayna vatandaşını görmek zorunda kalacaktı.
Eski bir gemi aşçısı olan Pedin’in öyküsü nitekim de fevkaladeydi. Hatta bir gece geçtiği denetim noktalarından birinde Rus askerleri, akşamın sessizliğinde toplanıp öyküsünü dinlemek ve ona seyahatinin devamında talih dilemek için bir ortaya geldi.
Eski bir gemi aşçısı olan Pedin, kıssasını Ukrayna’nın başşehri Kiev’in güvenliğinde anlatırken gözyaşlarını tutamıyordu. Tahminen hedeflediği üzere görünmez olmayı başaramamıştı fakat şanslı olduğunu düşünüyordu.
ÖLÜLER SOKAKTA YIĞILMIŞTI
Pedin, Mariupol’dan ayrılma konusundaki kararını 20 Nisan’da Rus askerleri kendi yaşadığı bölgeye geldiğinde ve istedikleri üzere ateş ederek mesken ev dolaştıklarında veriyor. Kalmak için zati neredeyse hiçbir sebep yoktu. Yiyecek ve su kıttı, ölüler sokaklarda yığılmıştı. Pedin ihtimamla hazırlandı. Değerli eşyalarının bulunduğu bir çanta hazırladı ve tarttı. Çanta tam 70 kilogram ağırlığındaydı ancak günlerce bu tartıyla yürümesi mümkün değildi. Tartısı 50 kilograma düşürmek için kendine meydan okudu ve birtakım eşyalarından vazgeçti.
Pedin ve Zhu-Zhu’nun birinci vazifesi, beş kilometrelik arayı kat etmekti, bu maksat ulaşılması en kolay olanıydı. 23 Nisan günü sabah saat 6’da Mariupol limanı yakınlarındaki konutunu terk etti ve bükülmüş çelik ve patlamamış mühimmattan, cesetlerin etrafa saçıldığı kuzeydeki Kyprino Caddesi’nden limana varması iki saat sürdü.
Grafik: Harun Elibol
ASKERLERLE GÖZ TEMASINDAN KAÇINDI
Çaresiz insanların oluşturduğu uzun kuyrukların sonunda Rus askerleri yiyecek ve su dağıtıyordu. Ona soru sormamaları ve dikkat çekmemek için askerlerle göz temasından kaçınarak kalabalığın ortasından kaçtı ve Zaporizhzhia yoluna hakikat yürüdü.
“Onlar için bir hiçtim, kirliydim ve tozlarla kaplıydım. Yoluma devam ederken kenti tam manasıyla görebileceğim bir doruktan kente tekrar baktım. Kendime bunun hakikat karar olduğunu söyledim. Hoş kentime ‘hoşça kal’ dedikten sonra bir patlama sesi duydum fakat yalnızca gerimi döndüm ve yürümeye devam ettim.”
‘BUGÜN OĞLUMU TOPRAĞA VERDİM’
Yanmış askeri araçlarla dolu yolda, yalnızca köpeği ve gerisinden gelen top atışlarının sesi ile yordam adap yürüdü. Daha sonra ayaklarının altındaki asfaltı titretecek kadar ağır olan bir zırhlı araç konvoyu yanından geçip gitti. Çömeldi ve Zhu-Zhu’yu, onlar geçene kadar paltosunun içine sakladı.
“İşte o vakitler tam da istediğim üzere görünmez bir adamdım” diye anımsıyor.
Birinci misyonunu muvaffakiyetle atlattıktan sonraki emeli 20 kilometre uzaklıktaki Nikolske kasabasıydı. Birinci meskenlere vardığında hava kararmıştı ve çok soğuktu. Meskeninin önünde oturan bir adam gördü. Adam ona, “Benimle içmek ister misin” dedi. “Bugün oğlumu toprağa verdim. Oğluma içelim.”
CESEDİ ALMAK İÇİN ELLERİYLE KAZMASI GEREKİYORDU
Pedin 15 yıl evvel alkol kullanmayı bırakmıştı lakin bu teklifi geri çevirmek içinden gelmiyordu. Yeni arkadaşı ona Rusların 16 yaşındaki oğlunu Mariupol’da öldürdüğünü söyledi. Şarapnel başına gelmişti. Kaybolduktan sonra haftalarca Mariupol’da onu aramıştı. Mezarı bulduktan sonra da Rus askerleri, cesedi istiyorsa onu elleriyle kazması gerektiğini söylemişti.
Pedin o gece yeni arkadaşının meskeninin kanepesinde uyudu. Sabah 6’da uyandı ve Zaporizhzhia’ya giden tek yolun kasabadan geçmek olduğunu biliyordu.
“Şehirden ayrılırken bir denetim noktası vardı: Çeçenler. Beni görmüşlerdi ve ikisi bana yanlışsız geldi. ‘Nereye gidiyorsun? Nereden geldin’ diye sordular.”
Bir kumandan belirdi ve telsizden birini aradı. “Bir minibüs geldi ve üç adam dışarı çıktı. Ben minibüse bindirildim. Yaklaşık 2 kilometre geri gittik ve çelik çitlerle çevrili iki katlı bir belediye binasına geldik.”
‘NEREYE GİTTİĞİMİ SORDULAR, PALAVRA SÖYLEDİM’
Pedin, çantasını dışarıda bıraktı ve ikinci kata götürülmeden evvel Zhu-Zhu’yu bağladı. “Bir masanın önünde oturan Rus subayı bana nereye gittiğimi sordu. Palavra söyledim. Mide ülserim olduğunu ve tedavi için para ödediğim için Zaporizhzhia’ya gitmem gerektiğini söyledim. Üstümü çıkarmam söylendi ve dövme aradılar.”
Bulmayı hedefledikleri dövmeleri Pedin’in bedeninde göremeyen kumandan, onu öldürmekle tehdit etti. Lakin sonra nedense kararını değiştirip dört bayan askerin olduğu öteki bir odaya götürüp parmak izini taradılar ve fotoğrafını çektiler. Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin kelamda İçişleri Bakanlığı’ndan bir evrak verdiler ve artık ayrılmakta özgürdü. Köpeğini ve çantasını alarak tekrar yola koyuldu.
“Çeçenler beni bir sonraki köye götürecek otomobile bindireceklerini söyledi ve iki saat orada bekledim. Uzun mühlet araç gelmedi, askerler sıkılmıştı ve benimle konuşmaya başladılar. Onlara kimsenin beni aracına almak istemeyeceğini söylesem de yürüyerek yoluma devam etmeme müsaade vermediler.”
ERKEN AYRILIRSA VURULACAKTI
Bir saat sonra siyah bir minibüs yanaştı ve Çeçenler, eşi ve 18 ile 20 yaşlarındaki iki kızıyla birlikte seyahat eden şoförün Pedin’i almasını istedi. Yol boyunca kimse tek söz etmedi. Pedin’i Rozivka’ya götürdüler. Yolda giderken tarlalarda büyük çukurların kazıldığını fark etti. Bunların toplu mezar olduklarına emindi.
Pedin, Rozivka’ya vardığında yeni evrakıyla kolaylıkla geçtiği öteki bir denetim noktasına geldi ve yürümeye devam etti. Bir sonraki köy olan Verzhyna’ya geldiğinde ortalık zifiri karanlıktı.
“Birden el fenerleri beni kör etti. Altı asker vardı ve bana bağırdılar, ellerimi kaldırdım. Üstümü çıkarmamı söylediler, çantamı boşalttılar. Onları takip etmemi emrettiler ve karargâhlarına girdik.”
Pedin’e biraz konserve sığır eti ve biraz çorba verildi. Köşede çelik bir yatak bulunan küçük bir odaya konuldu. Sabahtan erken ayrılırsa vurulacağı söylendi, fakat sonraki gün gitmekte özgürdü.
EN BÜYÜK MAHZUR ŞİMDİ GELMEMİŞTİ
Nihayet sabah olduğunda uyuyan askerlerin yanından geçti ve ayrılırken nöbetçilerden birine başını salladı. O gün tam 14 saat neredeyse hiç durmadan yürüdü ve akşam 8 civarında tekrar aranmak üzere diğer bir denetim noktasına ulaştı. Askerler ona uyuyabileceği küçük, terk edilmiş bir meskeni gösterdi. Burada biraz uyuduktan sonra güneş doğarken tekrar yola çıktı.
“60’larında bir adam gördüm. ‘Nerelisin?’ diye sordu. Mariupol dedim ve karısını yiyecek getirmesi için çağırdı. Bana bir torba ekmek, soğan, kızarmış et ve salatalık verdiler.”
Pedin artık yorulmuştu lakin tekrar de en büyük mani gelmek üzereydi. Üzerinden geçmesi gereken karayolu köprüsü yıkılmıştı. Köprünün metal çerçevesi hala yerindeydi lakin düşmesi halinde altında 30 metrelik bir yükseklik vardı. Pedin, köpeğini çantasına bağladı ve öncelikle geçişi test etti. Yapılabilirdi. Geri döndü ve köpeği karşıda bırakarak, evvel çantasıyla karşıya geçti. Sonra geri dönerek köpeğini aldı. Karşıya geçtiğinde yalnızca “Yaptık” diye bağırdı.
‘KÖPRÜYÜ NASIL GEÇTİN?’
Bir sonraki denetim noktasına yaklaştılar. Asker Pedin’i görünce arkadaşının nerede olduğunu öğrenmek istedi. Yalnızca köpeği olduğunu söylediğinde ise hayretler içinde yıkık köprüyü nasıl geçtiğini sordular.
Pedin’e, geceyi gösterdikleri bir minibüsün gerisinde geçirebileceğini söylediler. Pedin’in öyküsü tam olarak canı sıkılan askerlerin gereksinim duyduğu çeşitten bir oyalamaydı. Beş asker onun maceralarını ve köprünün karşısına nasıl geçtiğini duymak için etrafına toplandı.
KÖPEĞİ DEVAM EDEMEYECEK KADAR YORGUNDU
Pedin, askerlere kıssasını kısaca anlattıktan sonra paltosunun altında Zhu-Zhu ile sandalyesinde uyudu. Sonraki sabah, Zaporizhzhia yolundan devam etmesine müsaade verilmedi; Tokmak kentine geri gitmesi yahut güneye gitmeyi seçmesi gerektiği söylendi. Pedin kente hakikat yöneldi lakin iki büyük zirveyle karşılaştı. Köpeği artık devam edemeyecek kadar yorgundu.
Köpeğine ‘Yürümezsen ikimiz de öleceğiz, yürümek zorundasın’ dedikten sonra bir sonraki zirveye hakikat yürümeye devam ettiler.
Yolun dışında küçük bir köy olan Tarasivka vardı. Pencerelerden birinde yaşlı bir adamın başını gördü ve ona seslendi. Adam, Zaporizhzhia’ya giden tek yolun bir barajın üzerinden geçtiğini söyledi ve bu barajı aşabilirse kaçakçıların izini sürmesi gerektiğini söyledi.
SONUNDA BİR UKRAYNA BAYRAĞI GÖRDÜ
Kendisine talimat verildiği üzere yaptı. Lakin barajdan sonra bir yol ayrımı vardı ve hangi tarafa gidileceğine dair hiçbir belirti yoktu. Bu karışıklıkta bile talih tekrar Pedin’den yanaydı. Bir kamyon gördü ve ona bağırarak Mariupol’dan olduğunu söyledi. Bunu duyan kamyon sürücüsü yavaşladı ve kapısını açtı. Yaklaşık iki saat yol aldıktan sonra kamyon sürücüsü denetim noktalarında Donetsk Halk Cumhuriyeti milislerine yalnızca iki söz söyledi ve geçmesine müsaade verildi. Pedin, o olmadan asla bu denetim noktasını aşamayacağını düşündü.
Nihayet ileride bir Ukrayna bayrağı gördü. Askerler, erkeklerin evraklarını denetim ediyordu. Şoför, Pedin’i Zaporizhzhia’nın merkezinde bir çadırın yanına bıraktı. Seyahatte hiçbir şey söylemedi fakat ona bir ölçü para verdi. ‘Hayırlı olsun’ dedikten sonra yoluna devam etti. Aslında her şeyi anlamıştı ve söyleyecek pek de bir kelam yoktu.
BU ADAM MARİUPOL’DAN YÜRÜYEREK GELDİ!
Pedin, gönüllülerle dolu çadıra girdi. Bir bayan yardıma gereksinimi olup olmadığını sordu.
Bayan nereden geldiğini merak ediyordu. Pedin’in ‘Mariupol’dan geldim’ demesiyle bir çığlık koptu: ‘Mariupol!’ Pedin bu anları bir gülümsemeyle hatırlıyor.
“Herkese bağırdı, bu adam Mariupol’dan yürüyerek geldi. Herkes durdu. Sanırım bu benim zafer anımdı.”
SADIK DOSTU GÜN GEÇTİKÇE FİZİKÎ OLARAK ZAYIFLIYOR
Bu uzun yürüyüş sonunda Pedin, tıbbi yardıma muhtaçlığı olmadığını söylerken sadık ortağı Zhu-Zhu için giderek daha fazla telaş duyuyordu. Artık, Ukrayna’nın başşehri Kiev’de bulunan Zhu-Zhu, Mariupol’un bombalarını anımsatan, fren yapan bir otobüsün sesinden hala korkuyor ve gün uzunluğu uyuyor. Yanan meskenlerin ve tankların keskin dumanından ziyan gören koku alma duyusu ise yavaş yavaş geri geliyor. Ancak Pedin, kırılmış camlar, çukurlu yollar ve ikisinin vahim maceraları sırasında geçmek zorunda kaldıkları 30 metre yüksekliğindeki yanmış ve kırık bir köprünün paslı çerçevesi boyunca yürürken köpeğinin patilerinin makûs bir formda kesildiğini söylüyor. Zhu-Zhu artık topallayarak yürüyor ve Pedin, köpeğinin gün geçtikçe fizikî olarak zayıfladığını düşünüyor.
“Tahliyeden evvel ona onu Mariupol’dan canlı çıkaracağıma ve son amacımıza varacağımıza kelam verdim.”
The Guardian’da yayımlanan ‘The invisible Ukrainian who walked 225km to safety from Mariupol’ isimli yazından derlenmiştir.
