ABD Yüksek Mahkemesi’nin, yaklaşık 50 yıldır yürürlükte olan ve bayanlara kürtaj hakkı veren 1973 tarihli “Roe v. Wade” kararını bozması ülkede sarsıntı tesiri yarattı. Karar, Amerika genelindeki milyonlarca bayanın kürtaj olma hakkını elinden alırken, ülkenin pek çok kentinde cuma akşamı geniş iştirakli protestolar patlak verdi. Göstericiler, Washington’daki ABD Yüksek Mahkemesi önünde toplanırken barikatlar kuruldu ve polis alarma geçti. New York ve Boston üzere önde gelen kentlerde de yürüyüşler vardı.
HALK İKİYE BÖLÜNDÜ
Kürtaj ABD toplumun en tartışmalı hususlarının başında gelirken, karar ülkeyi ikiye böldü. ABD ve başka ülkelerdeki sivil toplum ve bayan dernekleri de yaptıkları açıklamalarla reaksiyonlarını gösterirken, muhafazakâr görüşlü dernek ve partiler ile Katolik piskoposların kararı destekledikleri görüldü. Yüksek Mahkeme binası önündeki göstericilerden iki çocuk annesi Jennifer Lockwood-Shabat (49), “Kadınlara bir insan olarak hürmet duymayan ve kendi vücutları üzerinde denetim hakkı tanımayan bir ülkede yaşamayı hayal etmek zor” dedi. Bir öteki gösterici “Bizi mahvettiniz” yazılı pankart taşırken, bir başkası de “Utanın” yazılı döviz taşıdı. New York’taki göstericiler, “Kürtaj hakkı insan hakkıdır. Yalnızca beyazların ve zenginlerin hakkı değildir” diye slogan attı.
SEVİNENLER DE ÇOK
Ancak kürtaj hakkının anayasa ile teminat altına alınmasının iptaline sevinler de vardı. Kürtaj aksileri, bunu dini münasebetlerle ve ömrün kutsallığına atıfla savunuyor. 21 yaşındaki Gwen Charles da bunlardan biri. Yüksek Mahkeme önüne kutlama için gelen ve Fransız AFP ajansına açıklamalarda bulunan Charles, “Bu beklediğimiz bir gündü. ABD’de yeni bir kültüre öncülük edeceğiz” diye konuştu.
YASAKLAR BAŞLADI
Yüksek Mahkeme, kürtaj konusundaki düzenleme yetkisini ‘halka ve seçilmiş temsilcilerine’ yani eyaletlere geri verdiğini açıklarken, 7 eyalet kürtajı derhal yasakladı. Muhafazakâr yapısıyla öne çıkan Alabama, Arkansas, Kentucky, Louisiana, Missouri, Oklahoma, ve Güney Dakota bu eyaletler ortasında yer alırken, daha fazla eyaletin kürtajı yasaklaması bekleniyor. Missouri Başsavcısı Eric Schmitt, “Bu, hayatın kutsallığı ismine muazzam bir gün” dedi.
DEMOKRATLARDAN TEPKİ
Karara ABD Lideri Joe Biden başta olmak üzere bilhassa Demokratlardan reaksiyon yağdı. ABD’nin eski liderlerinden Barack Obama, bu kararın milyonlarca Amerikalının temel özgürlüklerine darbe vurduğunu söyledi. ABD’nin eski dışişleri bakanlarından Hillary Clinton ise mahkeme kararını, “insan hakları ve bayan hakları için geri adım” olarak niteledi.
DÜNYADAN KINAMA
Karar, ABD’de olduğu kadar dünyadan da yansıları beraberinde getirdi. Kanada Başbakanı Justin Trudeau, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve İngiltere Başbakanı Boris Johnson, ABD Yüksek Mahkemesi’nin kararını kınarken, Yeni Zelanda Başbakanı Jacinda Ardern, bu kararın “inanılmaz derece üzücü olduğunu” söyledi. Dünya Sıhhat Örgütü lideri Tedros Adhanom Ghebreyesus, Twitter’da “endişe ve hayal kırıklığı” duyduğunu ve kararın hem “kadın haklarını hem de sıhhat hizmetlerine erişimini azalttığını” söyledi. BM’nin cinsel sıhhat ve üreme sıhhatiyle ilgili kuruluşu, bilgilerin erişimin kısıtlanmasının kürtajı daha ölümcül hale getirdiğini gösterdiğini açıkladı.
3 SORUDA NEDİR BU TARTIŞMA
1- 50 YIL EVVELKİ KARAR NEYDİ?
ABD’de emsal teşkil eden mahkeme kararları, ekseriyetle davalı ve davacı tarafların soyadı ile isimlendiriliyor. ‘Roe v. Wade’ ise ABD Yüksek Mahkemesi’nin 1973 yılında bayanlara kürtaj hakkı kararı verdiği davanın ismi. Davada ‘Jane Roe’ takma ismiyle anılan Norma McCorvey (22) isimli bayan, 1969’da üçüncü çocuğuna gebe kaldı. Bekar ve işsiz bayan McCorvey, memleketi Teksas’ta kürtaj yasak olduğu için dava açtı. Devrin muhafazakâr eğilimli yüksek mahkemesi, bir bayanın hamileliğinin birinci üç ayında kürtaj yaptırma kararının kendisine ve hekimine bırakılması gerektiğine hükmetti. Bu ortada mahkeme lehine karar verse de McCorvey daha sonra evlatlık verdiği bir kız çocuğu dünyaya getirdi.
2- NİÇİN REAKSİYON ÇEKİYORDU?
Yüksek Mahkemenin en muhafazakâr yargıcı olarak bilinen Samuel Alito, 1973’teki kararın baştan beri taraflı olduğunu, ülkeyi ikiye böldüğünü ve iptal edilmesi gerektiğini savunuyordu. Donald Trump başkanlığı devrinde, Yüksek Mahkemedeki yargıçların çoğunluğu 6’ya 3 oranla muhafazakâların lehine geçtikten sonra ABD genelinde kürtajı yasallaştıran kararın iptal edilmesi uzun müddettir gündemde yer aldı. Hıristiyan geleneğinde olduğu üzere insan ömrünün korunmasının ferdi değil toplumsal bir karar olduğunu savunan muhafazakâr yargıçlar, verdikleri kararda, “Anayasanın kürtaj hakkı vermediğini düşünüyoruz ve kürtajı düzenleme hakkının halka ve seçilmiş temsilcilerine verilmesi gerektiğine inanıyoruz” dediler. Muhafazakâr eyaletler de uzun müddettir bu kararın iptalini bekleyerek dini münasebetlerle kürtajın anayasal haklarla muhafaza altına alınmış olmasını eleştiriyordu.
3- NEDEN ARTIK İPTAL EDİLDİ?
Ülkede yaklaşık 50 yıldır siyasi fay sınırlarından biri haline gelen kürtaj konusunun neden artık gündeme geldiği ise tartışılıyor. Buna münasebet olarak, Donald Trump periyodunda Yüksek Mahkemeye atanan 3 muhafazakâr yargıcın, mahkemenin istikrarını muhafazakârlar lehine değiştirmesi gösteriliyor. Bir başka münasebetin de Kasım ayındaki Kongre seçimleri öncesi bu karara sürat kazandırmak olduğu düşünülüyor. Birçok eyalet, Yüksek Mahkeme kararı sonrasında kürtaj yasağı için harekete geçerken kararın kürtajı destekleyen Demokratlara mı yoksa karşı çıkan Cumhuriyetçilere mi yarayacağı merak konusu.
SANAT DÜNYASI TEPKİLİ
Taylor Swift, Halle Berry, Jessica Biel, Cynthia Nixon ve Stephen King üzere birçok isim de karara ateş püskürdü. Jessica Biel, Instagram’da şöyle dedi: “Öfkeliyim. Bugün olanlar, yalnızca bayanlar için iğrenç bir geri adım değil. Kendi vücutlarımız hakkında karar verme yeteneğimizi baltalayan bir karar ve birebir vakitte tehlikeli. Kürtaja inançlı erişimi yasakladınız.”
BIDEN: BİZİ 150 YIL GERİ GÖTÜRDÜ
ABD’nin Demokrat Lideri Joe Biden, Yüksek Mahkemenin kürtajı anayasal hak olmaktan çıkaran kararından ötürü son derece üzgün olduğunu belirterek, “Karar Amerika’yı tam manasıyla 150 yıl geriye götürdü” dedi. Mahkemenin aldığı karar ile bayanların haklarının kısıtlanmadığını, büsbütün elinden alınıldığına dikkat çeken Biden, “Ülkemiz ve mahkeme için üzücü bir gün” diye konuştu.
Kadınların haklarını korumak için elinden geleni yapacağını vurgulayan Biden, “Kürtajı yasaklayan eyalet kanunları bugün otomatikman yürürlüğe girmiş oldu. Milyonlarca bayanın hayatını tehlikeye atıyorlar. Bir bayanın sıhhatini koruduğu için cezalandırılması çok kötü” dedi. Biden, elindeki yetkilerin kısıtlı olduğuna işaret ederek, kürtajın federal bir hak olarak tanınması için Kongre’ye davette bulundu. Kasım ayındaki Kongre seçimlerinde kararın oylanacağını da belirterek seçmenlere davet yaptı. Biden, kararı protesto edenlere ise “Şiddetin her tipine karşı durmalıyız” bildirisi verdi.
TRUMP: KARARI İLAH VERDİ
Eski ABD Lideri Donald Trump, ABD Yüksek Mahkemesi’nin kürtajı anayasal hak olmaktan çıkaran kararını “Kararı İlah verdi” diyerek övgüyle karşıladı. Lider olduğu devirde ABD Yüksek Mahkemesi’ndeki yargıç sayısını atadığı üç yargıçla muhafazakârlar lehine değiştirerek 6’ya 3 çoğunluğun elde edilmesini sağlayan Trump, kararın anayasaya uygun olduğunu da belirtti. Anayasa Mahkemesi’nde Trump devrinde atananlarla sayıları 6’ya ulaşan, çoğunlukla erkek ve beyaz sağcılardan oluşan blokun kararı, kürtajı sınırlamak yahut büsbütün yasaklamaktan yana sağcı Cumhuriyetçiler ve dindar muhafazakârların telaffuzlarına yasal taban kazandırıyor. Trump’ın 2024 yılındaki başkanlık seçimlerinde ise yine aday olacağı biliniyor.
