Kuzey Kore’nin tabir yerindeyse bir ‘kapalı kutu’ olduğunu hepimiz biliyoruz. Ülke, bu kapalılık siyasetini pandemi konusunda da bozmadı, tersine daha da artırdı. 25 milyon nüfuslu Kuzey Kore hakkında muteber bilgi almak en güzel koşullarda bile epey zorken, pandemi sebebiyle yaşanan kapanmalar da eklenince tam manasıyla imkânsız hale geldi.
SIFIR COVID SİYASETİ
Kuzey Kore, Ocak 2020’den bu yana hudut kapanmalarını ve karantina tedbirlerini içeren bir ‘sıfır Covid politikası’ uyguluyor. Salgının başlarında zati çok da uygun olmayan sıhhat sisteminin bu durumla baş edemeyeceğini düşünen Pyongyang idaresi Kuzey Kore’yi dış tesirlere büsbütün kapattı. Bu siyasetin virüsün ülkeden uzak kalmasını sağladığı argüman ediliyor.
Ülkedeki sıkı karantinanın ana itici gücünün, kırılgan sıhhat sistemleri olduğu iddia ediliyor. Zira Kuzey Kore’nin sıhhat sistemi bir pandemi ile başa çıkabilecek donanıma sahip değil.
BURADA HİÇ AŞI UYGULANMADI
Kuzey Kore, dünyada Covid-19 aşısı teşebbüsü başlatmayan iki ülkeden biri. Global aşılama programı Covax’in çok sayıda teklifine karşın, Kuzey Kore’de aşılama başlatılmadı.
Dünya çapında maske zorunluluğunun ve pandemi yasaklarının kalktığı bugünlerde, Kuzey Kore, tekrar açılmaya nasıl başlayabileceğine dair hiçbir işaret vermeden, vatandaşlarına bir doz bile koronavirüs aşısı uygulamayan iki ülkeden biri olmaya devam ediyor.
Dünyada aşılamanın başlamadığı bir öteki ülke Doğu Afrika’da bulunan Eritre. Altı milyonluk nüfusu olan Eritre, yaklaşık 10.000 Covid olayı bildirdi. Ülkede bugüne kadar resmi bir Covid-19 aşı programı oluşturulmadı. Eritre virüsle ilgili bilgileri dünyayla paylaşmayı reddediyor.
Geçtiğimiz yıl Kuzey Kore, sevkiyatların daha fazla gereksinimi olan ülkelere gitmesi gerektiğini söyleyerek Çin’in Sinovac aşısının yaklaşık 3 milyon dozunu reddetti. Bununla da kalmayan Pyongyang, muhtemel yan tesirlerden endişelendiği için 2 milyon doz AstraZeneca aşısını da geri çevirdi.
Covax tarafından Kuzey Kore için tahsis edilen yaklaşık 250.000 doz Novavax aşısı siparişi de Pyongyang’ın karşılık vermemesi nedeniyle bu yılın başlarında iptal edildi. Çin, Rusya ve Güney Kore’nin 2021 yılı boyunca yaptığı teklifler de reddedildi.
AŞILAR NEDEN REDDEDİLİYOR?
Kore Ulusal Birleşme Enstitüsü Yöneticisi Lee Wootae, sunulan aşıların sayısından ve çeşidinden duyulan memnuniyetsizliğin Pyongyang’ı sevkiyatları geri çevirmeye itmiş olabileceğini söylüyor ve ekliyor:
“Şimdiye kadar Kuzey Kore’ye sunulan aşılar çoğunlukla AstraZeneca ve Sinovac oldu. Kuzey Kore’nin istediği şey ise mRNA aşıları.”
Başka yandan Kuzey Kore rejiminin aşıları alma konusundaki isteksizliğini siyasal nedenlere bağlayan uzmanlar da var.
Kyung Nam Üniversitesi Uzak Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nde profesör olan Lim Eul Chul, “Kuzey Kore’nin ABD’de üretilmiş aşıların yardımıyla tıbbi bir krizin üstesinden geldiği iletisi, Kim Jong-Un rejiminin ABD’ye karşı eleştirel tavrı ile aykırı düşecek” diye konuşuyor.
Ülkede hakim olan kapalılık hali de aşıları geri çevirme nedenlerinden biri olabilir. Lim Eul Chul, bunun sebebini de şöyle açıklıyor:
“Pyongyang’ın aşı tekliflerini kabul etmesi için şeffaf bir aşı dağıtım planını garanti etmesi gerekiyor. Bu, memleketler arası gözlemcilerin ülkeye girmesine müsaade vermek ve aşının nasıl ve kime dağıtıldığına müdahale etmelerine müsaade vermek manasına geliyor.”
Kuzey Kore’nin rastgele bir Covid-19 aşısı ithal ettiği bilinmiyor lakin basında çıkan haberlerde hudut denetim yetkilileri üzere en azından birtakım kilit bireylerin aşılanmış olabileceği öne sürülüyor.
NÜFUS VİRÜSE KARŞI SAVUNMASIZ
Uygulanan sıfır Covid siyaseti ve aşılamanın reddedilmesi, nüfusun virüse karşı son derece savunmasız olduğu manasına geliyor.
Pandemi birinci başladığında başka birçok ülkede olduğu üzere Kuzey Koreli yetkililerin niyeti de “pandeminin son bir sonu olacağı ve akabinde ülkenin pandemi öncesi işlere her zamanki üzere devam edebileceği” formundaydı. Bununla birlikte, peş peşe ortaya çıkan mutasyonel varyantlar göz önüne alındığında, dünya artık Covid-19’un kalıcı olduğu gerçeğiyle yüzleşmeye başlıyor. Bu da virüsle bir ortada yaşamaya odaklanan alternatif bir yaklaşımı gerekli kılıyor.
Bu yaklaşım özetle gezegendeki her insanın bir noktada virüsle karşılaşacağı manasına geliyor, tıpkı hepimizin hayatımızda bir defa bile olsa soğuk algınlığına yakalanma riski olduğu üzere… Kuzey Kore üzere ‘sıfır Covid’ siyaseti benimseyen ve hiç aşı yapılmamış bir ülke için koronavirüsle yaşamaya alışma durumunun sonuçları epey göz korkutucu görünüyor.
ÇOK KAPANMA BESİN KRİZİNİ DOĞURDU
Kuzey Kore’nin sıfır Covid-19 siyaseti, ithal ilaç kaynaklarının kuruması, hasta insanların hastanelere erişmesine dahi pürüz olan yurt içi seyahat yasakları üzere nedenlerle ikincil sıhhat krizine yol açtı.
Ülke ayrıyeten besin, gübre, tarım ekipmanı ve insani yardımın ithalatının ve iç dağıtımının önemli formda kısıtlandığı bir besin kıtlığı yaşıyor. 2020 yılında meydana gelen tayfunlar da sellere neden oldu ve mahsul randımanını daha da azalttı.
Birleşmiş Milletler Kuzey Kore İnsan Hakları Özel Raportörü Tomás Ojea Quintana, pandemi kısıtlamalarının besin krizini daha da kötüleştirdiğini söylüyor. Quintana’nın kaleme aldığı yakın tarihli bir raporda, “sınırların kapatılması da dahil olmak üzere Covid kısıtlamalarının ülke içinde bir salgını önlediği lakin ekonomik yoksunluğu daha da kötüleştirdiği” sözlerine yer veriliyor. Quintana, Kuzey Kore’ye en az 60 milyon doz Covid-19 aşısı sağlanması gerektiğini ve milletlerarası toplumun bunun için bir strateji belirlemek üzere bir ortaya gelmesi gerektiğini belirtiyor.
Çok izolasyon uygulaması, Kuzey Kore’nin Çin ile ticaretini de durdurdu. İki ülke ortasındaki ticari münasebetler 2019’dan 2021 yılına kadarki süreçte, yüzde 90 azaldı. Kuzey Kore, salgın 2020’de yayılmaya başladığında hudutlarını kapatan birinci ülkelerden biriydi. Geçtiğimiz ay Çin hududundan birkaç trenin geçişine müsaade verilmeye başlandı.
PANDEMİ BİR PARANOYA OLDU, HUDUDU GEÇENLERE VUR BUYRUĞU VERİLDİ!
Analistler, Kuzey Kore’nin pandemiyi paranoya noktasına varacak kadar çok ciddiye aldığını söylüyor. Rejim, hudut uygulamaları konusunda o kadar katı ki Kuzey Kore sıkıntılarını takip eden bir yayın kuruluşu olan NK News’ün aktardığına nazaran, Ekim 2020’de yayımlanan bir kararnameyle huduttan içeri müsaadesiz girenlerin ve hatta hayvanların bile ikaz yapılmadan vurulması emredildi.
Ülkenin hudutlarının kapanması, besin güvensizliğini daha da kötüleştirdi. Kim Jong-Un, geçtiğimiz yıl besin durumunu ‘gergin’ olarak nitelendirmiş ve “zorlu bir dönem” sözlerini kullanmıştı. Bu kelamlar ülkenin 1990’larda yaşadığı büyük kıtlığa bir atıftı.
Kuzey Kore, tarihi boyunca sık sık besin kıtlıkları yaşadı. Lakin bu sefer Covid-19 yüzünden durum daha da vahim hale geldi. Ülkenin başkanı Kim Jong-Un, krizi 1990’larda Sovyetler Birliği’nin çöküşü akabinde yaşanan ve ‘Zorlu Yürüyüş’ denen, binlerce kişinin öldüğü açlıkla uğraş sürecine benzetti.
Kuzey Kore rejimi, yaşanan besin kıtlığını kabul etse de asla kabul etmedikleri bir şey var: Covid olayları. Kuzey Kore şimdiye kadar ülkede rastgele bir Covid-19 olayı tespit edildiğini inkâr etti.
Uygulanan sıkı karantina kuralları, 2020 yılı boyunca salgını engellese bile, dünya genelinde birden fazla kaynak 2021 sonlarında ordu içinde ‘kitlesel ölümler’ yaşandığını bildirdi.
Covid-19 semptomları gösteren sivil Kuzey Koreliler yedi günlük konut karantinasına tabi tutuluyor. Bu müddet içinde belirtiler kaybolmazsa ve iyileşmezlerse süreksiz karantina tesislerine transfer ediliyorlar. Alınan bilgilere nazaran, 2021 yılının sonlarında semptomları olan en az 185.000 kişi bu tesislere sevk edildi. Bu tesislerdeki şartların ‘korkunç’ olduğu, ilaç, besin ve ısıtmanın da yetersiz olduğu söyleniyor.
‘SINIRLARI AÇMAK ZORUNDA KALACAKLAR…’ YENİ VARYANTLARIN MERKEZ ÜSSÜ OLABİLİR!
Washington merkezli Stratejik ve Memleketler arası Çalışmalar Merkezi (CSIS) tarafından toplanan bir uzmanlar panelinin raporuna nazaran, Kuzey Koreli yetkililer Pfizer yahut Moderna üzere mRNA aşılarını tercih edeceklerini özel olarak belirttiler. Panel, Kuzey Kore’nin muhtemelen yüksek hacimli bir mRNA aşısı teklifiyle ilgileneceği sonucuna vardı.
Panel, hiç aşısı olmayan Kuzey Kore nüfusunun virüse karşı düşük bağışıklığının bir sonucu olarak yeni varyantların merkez üssü olma riskiyle karşı karşıya olduğunun da altını çizdi.
Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden global sıhhat uzmanı Kee Park, “Sınırı yine açmak zorunda kalacaklar, bu kaçınılmaz. Bu noktada nüfusu müdafaanın en âlâ yolu mümkün olduğunca fazla sayıda insanı aşılamak olacak. Bunu yapabilecek güçteler. Artık farklı bir strateji izlemeleri gerekiyor. Sıfır Covid stratejisi çökmeye başlıyor” diyor.
Dünyadaki savunmasız insanlara aşı dağıtmayı amaçlayan Covax teşebbüsünün bir kesimi olan Gavi Alliance, Kuzey Kore için tahsis edilmiş aşı dozlarının bu ay iptal edildiğini açıkladı lakin Pyongyang idaresinin fikrini değiştirmesi ve bir bağışıklama programı başlatması durumunda teknik ihtiyaçların karşılanacağını da ekledi.
ALTYAPI SÜRATLİ AŞILAMAYA MÜSAİT
CSIS uzmanları, Covax’in yapacağı ve Kuzey Kore’yi toplu bir Covid-19 aşılama programına başlamaya ikna edecek yeni ve yüksek hacimli bir teklifin kapsamını da kıymetlendirdi. Bu bağlamda, Kuzey Kore nüfusunun yüzde 80 ila 100’e yetecek kadar Pfizer yahut Moderna mRNA aşısının gerektiği anlaşıldı. Daha evvelki en büyük Covax teklifi, nüfusun yüzde 20’sini kapsayacak kadar ve mRNA olmayan aşı içeriyordu.
Öbür yandan, Kuzey Kore’de aşı zıddı bir kültür olmadığı için öbür ülkelerde görüldüğünün bilakis üzere bu türlü bir programa karşı halkın direnişiyle karşılaşılmayacağı da düşünülüyor.
Uzmanlar, süratli bir aşılama kampanyasının mümkün olduğunu, Kuzey Kore’nin bunun için kâfi tecrübe ve altyapıya sahip olduğunu söylüyor. Zira, Kuzey Kore nüfusunun yüzde 95 ila 97’si pandemi öncesinde rutin olarak kızamık ve çocuk felci üzere hastalıklara karşı aşılanıyordu.
Uzmanlar ayrıyeten, mRNA aşılarının gerektirdiği ek soğuk zincir yatırımlarının Kuzey Kore için engelleyici olmayacağını da belirtiyor.
Öte yandan şayet adım atılırsa, aşılama programının kimi pürüzlerle müsabakası epeyce beklenen. Kuzey Kore’nin müzakere usulü birtakım zorluklar doğuruyor. Çünkü rejim, birçok vakit spesifik olarak ne istediğini açıklamıyor.
Pekala artık ne olacak? Kuzey Kore tüm dünyada olduğu üzere tedbirleri hafifletme yoluna gidecek ve aşılamaya mı başlayacak yoksa sıkı karantina devam mı edecek?
KUZEY KORE İÇİN İKİ SENARYO
CSIS raporuna nazaran, önemli ve çok taraflı zorluklara karşın çok sayıda uzman Kuzey Kore’nin devam eden bir karantinaya dayanabileceğini ve büyük olasılıkla da bu stratejiye devam etmeyi seçeceğini söylüyor. Bunun birkaç nedeni var:
— Birincisi, Kuzey Kore rejimi geçmişte, tahminen 300.000 ila 2 milyon kişinin vefatına neden olan 1990’lardaki büyük kıtlık da dahil olmak üzere, çok kuvvetli periyotlarından sağ çıktı. Buna karşılık, bir uzman, Kuzey Kore için tam manasıyla bir Covid-19 salgını durumunda en makus durum senaryosunda yaklaşık 160.000 vefat yaşanacağını kestirim ediyor.
— İkincisi, Kuzey Kore’nin başkanları, ideolojik denetimi güçlendirmek, pazarlara hükmetmek ve dışarıdan gelen enformasyonu bastırmak için araçlar kullandıkları sürece sıfır Covid-19 siyasetinden yarar sağladı.
— Son olarak, uzmanlar ve Kuzey Koreli yetkililer ortasındaki görüşmelere nazaran rejim, ülkenin Covid-19 siyasetini nüfusu koruyan bir muvaffakiyet olarak lanse ediyor. Bir Kuzey Koreli yetkilinin, ‘kurallara uymayan’ ülkelerdeki meyyit sayısı karşısında şaşkınlık ve öfke duyduğunu tabir ettiği bildirildi ve “Herkesin Kuzey Kore örneğini takip etmesi halinde dünya pandemiye son verebilir” dediği kaydedildi.
— Öte yandan rejim, sıkı kapanmayı sona erdirmek yerine, geçen sonbahar ile bu yılın başlarında yaşanan ve hâlâ devam eden sıhhat ve besin krizlerini, birtakım insani yardım sevkiyatlarının özgür bırakılması ve Çin ile ticaretin sonlu bir halde tekrar başlaması yoluyla yönetmeye çalışabilir.
İKİNCİ SENARYO: PANDEMİ ÖNCESİ SON FIRSAT PENCERESİ
Kuzey Kore için öngörülen bir öteki durum ise kimi gelişmelerin ülkeyi karantinayı gevşetmeye sevk etmesi ihtimali.
— Uzmanlar, yüksek seviyede aşı uygulanan ve nüfusu virüse karşı bağışıklık kazanan birçok ülkenin durumunun endemiye dönüşmeye başladığını, bunun da pandemi takviyesi sağlamak için hayata geçirilen memleketler arası gayretlere olan ilgiyi azaltabileceğini söylüyor. Kuzey Kore, bunu pandemiyle ilgili yardımları kabul etmek için son bir fırsat penceresi olarak yorumlayarak adım atabilir.
— Kuzey Kore’nin karantina kurallarını gevşetmesine neden olabilecek bir öbür etken ise Çin’in kendi sıfır Covid siyasetinden uzaklaşması olabilir. Çin şayet bu türlü bir yaklaşım sergilemeye başlarsa Kuzey Kore rejimini de birebir hamleyi göz önünde bulundurmaya teşvik edebilir. Öte yandan Güney Kore’nin Omicron sonrası ‘Covid ile yaşama’ siyasetlerine devam etme kararı da misal bir tesire sahip olabilir.
— Gıda krizinin berbatlaşması Kuzey Kore’nin ticaret ve yardım için sonlarını yine açmasına neden olabilir. Çok sayıda uzman, Kuzey Kore’nin Covid-19 kısıtlamalarının azaltılmasına neden olan ana sorunun sağlıktan çok besin olacağını belirtiyor.
Kuzey Kore hakkında öngörülen bu pandemi stratejilerinden hangilerinin uygulanacağı ve ne kadar başarılı olabileceği vakitle görülecek. Ama açık olan bir husus var ki Kuzey Kore’ye yardım etmek ziyadesiyle yaratıcılık, esneklik ve sabır gerektirecek.
KUZEY KORE’NİN ‘NORMALİ’ ASLINDA KARANTİNA
Kuzey Kore, pandeminin başından beri tam bir kapalılık ilan etse de aslında ülkenin ‘normali’ de bundan pek farklı değil. Ülkeye gitmek isteyen birinin özel müsaade alması gerekiyor. Uçaktan iner inmez pasaport ve vizelere el konuyor. Ülkede asker fotoğrafı çekmek, üzerinde Kim Jong-Un başta olmak üzere önderlerin fotoğraflarının olduğu gazeteleri katlamak, başkanların heykel ve fotoğraflarını işaret ederek göstermek yasak.
Öte yandan ülke vatandaşlarının ‘şahsi sebeplerle’ yurt dışına çıkmaları da yasak. Bunu yalnızca devlet görevlendirmesi ile yapmaları mümkün. Ülkede köyden kente ziyaret ya da gezmeye gelmek müsaadeye bağlı. O denli ki vatandaş, kentlerin girişindeki denetim noktalarında durduruluyor ve müsaade evrakları denetim ediliyor. Bir kasabadan başkasına ya da başşehir Pyongyang dışında bir kentten başkasına taşınmak da müsaade ile mümkün oluyor.
Kuzey Kore basınında, pandeminin hudutların dışındaki tesirleri hakkında ağır yayınlar yapılırken, global aşı gelişmeleri konusunda halk karanlıkta tutuluyor. Ülkede yabancı medyaya erişim epey kısıtlı ve hatta yasa dışı. ABD’nin Kuzey Kore insan hakları problemlerinden sorumlu eski özel temsilcisi Büyükelçi Robert King “Tüm bu yasaklara karşın halkın kıymetli bir kısmı yabancı radyoları dinliyor” diyor.
Olağan hayatın bile gereğince ‘kısıtlama altında’ olduğu Kuzey Kore için, pandemi tedbirlerinin gevşetilmesinin tam olarak ne manaya geliyor tartışılır. Aslında şiddetli bir kapalılık içinde yaşayan halk için rejimin atacağı adımın en olumlu tarafı aşılanmak ve virüse karşı bağışıklık kazanmış olmak olacak üzere görünüyor.
Stratejik ve Milletlerarası Araştırmalar Merkezi (CSIS) tarafından hazırlananan ‘North Korea’s Covid-19 Lockdown: Current Status and Road Ahead’ isimli rapordan, Washington Post’un ‘As world reopens, North Korea is one of two countries without vaccines’ ve ABC News’in ‘North Korea remains unvaccinated 2 years into pandemic’ haberinden faydalanılmıştır.
