“Tanıdığımız öbür savaş muhabirlerinin tersine, bizim adrenalin bağımlısı olduğumuzu düşünmüyorum. Tehlikeli haberler peşinde koşmuyoruz. Ancak bir kıssayı anlatmayı başımıza koyduğumuzda, o kıssayı anlatmak için her şeyi yapmaya hazırız.”
Brent Renaud, kardeşi Craig’le birlikte kurdukları ve dünyanın dört bir yanındaki çatışma alanlarındaki insanların ömürlerine odaklanan belgesel sinemalarla kıymetli ödüllere layık görülen Renaud Brothers şirketinin çalışma mantığını 2009’da verdiği bir röportajda bu cümlelerle özetliyordu.
Son olarak global mülteci krizine ait bir proje üzerinde çalışmakta olan Renaud’un Ukrayna’daki savaştan kaçanların kıssasını anlatma kararlılığı ne yazık ki hayatına mal oldu.
Renaud, dün Kiev’in çabucak dışında bulunan Irpin’de ateş altında kalarak ömrünü yitirdi ve 24 Şubat’ta başlayan Rusya-Ukrayna savaşında hayatını kaybeden birinci yabancı gazeteci olarak kayda geçti.
Gazeteciler Muhafaza Komitesi datalarına nazaran, Ukrayna’da 1994 yılından bu yana vazifesi başında ömrünü kaybeden gazetecilerin sayısı 14 oldu. Rusya’nın işgali başladığından beri ise ölen ikinci gazeteci Renaud. 1 Mart günü Kiev’de bulunan televizyon kulesine düzenlenen taarruzda Ukraynalı gazeteci Yevheni Sakun ömrünü yitirmişti. Bir hafta evvel de Sky News muhabirleri Stuart Ramsay ve Richie Mockler, Kiev’in dışındaki bir mahallede vuruldu. Yaralı olarak ülkeden ayrılmayı başaran gazetecilere daha sonra kendilerine ateş açanların Rusya’ya bağlı bir sabotaj kümesinin üyeleri olduğu söylenmişti.
RUS KURŞUNUYLA ÖLDÜĞÜ DOĞRULANDI
Renaud’un mevtini birinci olarak Irpin Emniyet Müdürü Andriy Nebitov duyurdu. Nebitov, Facebook paylaşımında “51 yaşındaki dünyaca ünlü bir muhabir bugün Irpin’de vuruldu. Bir diğer gazeteci de yaralandı. Artık kurbanı savaş bölgesinden çıkarmaya çalışıyorlar. Elbette gazetecilik mesleği risklidir ancak ABD vatandaşı Brent Renaud saldırganların ustalığını, gaddarlığını ve acımasızlığını göstermeye çalışmanın bedelini canıyla ödedi” dedi.
Emniyet Müdür Yardımcısı Oleksandr Bogay ise Rus güçlerinin mahallî bir sivil tarafından kullanılan arabaya ateş açması sonucu Renaud’un başından vurulduğunu söyledi. Amerikan CBS News kanalı muhabirlerinden Debra Alfarone ise Twitter hesabından CBS News’ün Renaud’un Rus kurşunuyla öldüğünü doğruladıklarını duyurdu.
PBS’in ödüllü muhabiri Jane Ferguson ise Twitter’dan paylaştığı bildirisinde şöyle diyordu:
“Amerikalı gazeteci Brent Renaud’un cansız vücudunun bir battaniyenin altında yatmakta olduğu Irpin yakınlarındaki yol kenarı noktasından artık ayrıldım. O etapta Ukraynalı sıhhat vazifelilerinin onun için yapabileceği hiçbir şey yoktu. Öfkeli bir Ukrayna polisi şunları söyledi: ‘Onların bir gazeteciye neler yaptığını Amerika’ya anlatın, dünyaya anlatın.'”
https://twitter.com/JaneFerguson5/status/1503000669153808387
Brent Renaud’un hayatını kaybetmesinden birkaç saat sonra Irpin Belediye Lideri Oleksandr Markuşin, kentin gazetecilerin girişine kapatıldığını açıkladı. Markuşin, “Bu kararla hem onların hem de savunucularımızın hayatlarını kurtarmak istiyoruz” dedi.
Brent Renaud’un hayatını kaybetmesinden birkaç saat sonra Irpin Belediye Lideri Oleksandr Markuşin, kentin gazetecilerin girişine kapatıldığını açıkladı. Markuşin, “Bu kararla hem onların hem de savunucularımızın hayatlarını kurtarmak istiyoruz” dedi.
SON ANLARINI YANINDAKİ MESLEKTAŞI ANLATTI
Atak sırasında Renaud’un yanında olan ABD’li meslektaşı Juan Arredondo’nun o anlara dair anlattıkları da kan dondurdu. Kendisi de belinden vurularak yaralanan ve Kiev’de bir hastanede tedavi gören Arredondo, İtalyan gazeteci Annalisa Camilli’nin paylaştığı görüntüde şöyle diyordu:
“Irpin’deki birinci köprüyü geçtik. Ayrılmakta olan başka mültecileri görüntüleyecektik. Bir araca bindik, birileri bizi öteki köprüye götürmeyi teklif etti, denetim noktasını geçtik ve akabinde üzerimize ateş açıldı.”
Tıpkı vakitte Columbia Üniversitesi gazetecilik kısmında yüksek lisans dersleri veren Arredondo, “Bunun üzerine aracın şoförü geri döndü, ateş etmeye devam ettiler” derken Renaud’un boynundan vurulduğunu gördüğünü de açıkladı.
https://twitter.com/annalisacamilli/status/1502978846500573185
MÜLTECİLERİN DURUMUNU DÜNYAYA DUYURMAYA ÇALIŞIYORDU
Üzerinden çıkan 2015 tarihli bir basın kartı nedeniyle başta Renaud’un New York Times için çalıştığı zannedilse de gerçek çok kısa bir mühlet sonra ortaya çıktı. Evvel erkek kardeşi Craig, Renaud’un “Tipping Point” isimli çok kısımlı TIME projesi için gittiği Ukrayna’da hayatını kaybettiğini bildirdi. (Craig, 10 yılı aşkın bir müddet evvel aile kurup çocuk sahibi olduğundan, savaş bölgelerine gitmeyi kardeşine bıraktığını da söyledi.)
Akabinde TIME yetkililerinden de mevzuyu netleştiren bir açıklama geldi. TIME Genel Yayın Direktörü ve CEO’su Edward Felsenthal ile TIME ve TIME Studios Lideri ve COO’su Ian Orefice’in imzasını taşıyan ortak açıklamada şu sözler yer alıyordu:
“Brent Renaud’nun vefatı nedeniyle mahvolmuş durumdayız. Ödüllü bir sinema imalcisi ve gazeteci olarak, Brent dünyanın dört bir yanından en sıkıntı kıssaları birden fazla vakit kardeşi Craig Renaud ile birlikte ele alırdı. Birkaç haftadır TIME Studios’a ilişkin global sığınmacı krizine odaklı bir proje için bölgedeydi. Kalplerimiz Brent’in tüm sevdiklerinin yanında. Gazetecilerin Ukrayna’daki süregelen işgali ve insani krizi inançla haber yapabilmesi çok değerli.”
Craig ve Brent Renaud
OLAYLARI DAİMA DEZAVANTAJLI TOPLULUKLARIN GÖZÜNDEN ANLATIYORDU
Çalışmalarının geneline bakıldığında ortaya şöyle bir tablo çıkıyordu: Olayların sosyolojisine ve tarihine dair de derin bilgisi olmasına karşın Renaud’nun işlerini özel yapan şey belgesellerinin çekimi için harcadığı sonsuz emekte ve konuştuğu bireylere gösterdiği sonsuz şefkatteydi. Renaud kardeşlerin sinemaları toplumsal problemleri insanların içten portreleri aracılığıyla anlatmaya çalışıyordu.
Son projesine husus olan umutsuz şartlardan kaçıp öteki ülkelere göç edenler ise Renaud için hayli tanıdık bir bahisti. Renaud kardeşler daha evvel ABD’nin hudut dışı ettiği Haitililerden Güney Amerika ülkelerindeki sefaletten ve tehlikeli şartlardan kaçan çocuklara birçok mevzuda eserler ortaya koymuştu.
Renaud’ların odağındaki başka hususlar ise savaş, uyuşturucu bağımlılığı, çete şiddeti, evsizlik ve etraf felaketleriydi. Irak ve Afganistan savaşları, Haiti zelzelesi ve Mısır, Libya ve Afrika’nın dört bir yanındaki radikal siyasi hareketleri dünya Renaud’ların sayesinde öbür gözlerle görme talihi elde etti.
Beyaz Saray yakınlarındaki Lafayette Park’a bugün Renaud’u anan afişler asılarak uçuşa kapalı bölge daveti yapıldı
“ONUN İÇİN HİÇBİR ŞEY GERÇEKLERDEN DAHA DEĞERLİ DEĞİLDİ”
The Washington Post’a konuşan bağımsız gazeteci ve sinema imalcisi Christof Putzel, 15 yıldan fazladır tanıdığı, Meksika, Irak ve Mısır’da birlikte çalıştığı Renaud için, “Çok büyük bir kayıp. Yalnızca benim için, ailesi için değil, mesleğimiz için de büyük bir kayıp” dedi. Renaud’un beşerlerle bağ kurmasını sağlayan insaniyetine ve empatisine vurgu yapan Renaud, “Herkese kendini rahat hissettiren, ona güvenip konuşmalarını sağlayan bir yanı vardı” diye konuştu.
Putzel, “Onun için hiçbir şey gerçeklerden ve kıssadan daha kıymetli değildi. Bu nedenle daima hayatını tehlikeye atardı. İşini bu derece önemserdi” tabirlerini kullandı.
Belgesel imalcisi Jon Alpert ise Renaud’u çok evvelden tanıdığını, Irak ve Afganistan’da birlikte çalıştıklarını söyledi. Renaud’u “sıra dışı bir cürete sahip hakikaten güzel bir adam” olarak nitelendiren Alpert, “İnsanların görmesi gereken şeyleri görüntülemek için canını ortaya koyardı” diye anlattı arkadaşı ve meslektaşını.
HİÇ KİMSENİN ANLATMADIĞINI ANLATIYORLARDI
Kardeşlerin alanın en değerli mükafatları ortasında sayılan Peabody’e layık görülen “Last Chance High” (Son Talih Lisesi) projesi ise Chicago’daki bir okula odaklanıyordu. Duygusal bozuklukları bulunan ve öbür tüm devlet okullarından atılmış öğrencilerle dolu olan, müdürünün “hapishane, akıl hastanesi ya da kent morgundan evvelki son durak” olarak nitelendirdiği bu okulu büyük bir incelikle anlatırken Chicago’da son 10 yılda artan silahlı şiddete de farklı bir açıdan bakıyordu Renaud kardeşler.
Renaud kardeşlerin en aktüel projelerinden biri de “Meth Storm”du (Metamfetamin Fırtınası). Doğum yerleri olan Arkansas eyaletindeki uyuşturucu krizine odaklanan bu belgeseli çekme nedenlerini Brent, Rolling Stone mecmuasına şu cümlelerle anlatmıştı:
“Kültürümüzde, toplumsal medyada ve haber kanallarında uyuşturucu kullanan insanlara dair çok fazla yargılama ve tahlil var. Bizim çalışmamız bu nosyona bir reaksiyon olarak doğdu. Biz kendimizi birçok kişinin gidemeyeceği yerlere yerleştirip o karakterlerin kendilerini bize göstermelerine, öykülerinin bağlamını ortaya koyup empati yaratmalarına çalışıyorduk.”
Brent Renaud, 13 Ekim 1971’de Memphis’te doğdu ve Little Rock Arkansas’da büyüdü. 1990’ların sonunda Columbia Üniversitesi Öğretmen Koleji’nden master derecesiyle mezun oldu. New York’ta yaşarken Downtown Toplum Televizyon Merkezi’nde belgesel çalışmalarına başladı. Kardeşi Craig de bir müddet sonra yanına taşındı. Merkezin kurucularından Jon Alpert Renaud kardeşlerin mesleğinin başlangıcında kıymetli bir rol oynadı. 2019’da Harvard Üniversitesi Nieman Programı’nın iştirakçilerinden olan Renaud, Arkansas Üniversitesi’nde gazetecilik etiği dersleri veriyordu. Renaud kardeşler ayrıyeten Little Rock Sinema Şenliği’nin de kurucularıydı.
“İLK GÜN ÇEKİM YAPARKEN AZ DAHA ÖLÜYORDUM”
Öyküyü içeriden anlatmaya dair kararlılıkları, mesleklerinin birinci başından itibaren Renaud kardeşleri daima riskli ortamlara sürükledi. Brent Renaud, 2013’te “Filmmaker” mecmuasına verdiği röportajda bu bağlamda kıymetli şeyler söylüyordu. Üniversiteden mezun olur olmaz Kamboçya’ya bir seyahat planladığını ve iki rakip başbakandan birinin sağ kolu bir generalle röportaj yaptığını anlatan Brent, şu sözleri kullanıyordu:
“İlk gün çekim yaparken kendimi kentin yanlış tarafında yanlış oyuncularla birlikte buldum. İçinde olduğumu araba bir askeri denetim noktasına daldı ve askerler ateş açtı. Az daha ölüyordum.
“Bir öbür seferde bir tercümanla birlikte bir motosiklete atlayıp evvelden organize ettiğim bir röportaja gitmek için ormanın içine sürdüm. Fakat röportaj yapacağım kişinin hala 1970’lerde ülke nüfusunun üçte birini katleden komünist isyancı Kızıl Khmer’lerin denetimindeki bir köyde yaşadığını fark etmemiştim. İşler o kadar berbatlaştı ki seyahatimin başında arkadaş olduğum bir generalin silahlı bir birlik göndererek müdahale etmesi gerekti.”
Renaud, tıpkı röportajda, Kahire’de şov yapan Müslüman Kardeşler üyelerine uygulanan baskıyı görüntülerken bir küme zorbanın saldırısına uğradığını da anlatarak, “Sırf şovları çekmek için kameraları inançla çantadan çıkarmak bile mümkün değildi. Ordunun taktiklerine memleketler arası medyanın şahit olmasını istemeyen zorbalar tarafından iki sefer akına uğradık” diyordu.
Renaud, “Bir çatışmayı haberleştirirken oranın siyasetini ve oyuncuları anlamak kıymetli. Nerelerin ne vakit nispeten inançlı olduğunu bilmek zorundasınız” sözlerini kullanıyordu.
Renaud kardeşlerin “Off to War” isimli 10 kısımlık dizisi de Irak’a gönderilen Arkansaslı askerlerin kıssasını anlatıyordu. “Off to War” Memleketler arası Belgesel Birliği mükafatını almıştı.
Renaud kardeşlerin “Off to War” isimli 10 kısımlık dizisi de Irak’a gönderilen Arkansaslı askerlerin öyküsünü anlatıyordu. “Off to War” Memleketler arası Belgesel Birliği mükafatını almıştı.
“DAHA EVVEL HİÇ BU TÜRLÜ BİR ŞEY GÖRMEMİŞTİM”
Daha evvel Renaud’un New York Times için ürettiği çalışmaların editörlüğünü yapmış olan David Rummel da bu mevzuya değinerek birden fazla vakit Renaud’ların güvenliği için endişelendiğini belirtti lakin “Gittikleri yerin sonuçlarının ne olabileceğinden bihaber değillerdi. Gereğinden fazla risk almıyorlardı” diye konuştu.
Meksika’daki çete üyelerinin çocuklarıyla ilgili görüntülerinin, Renaud’ların çalışma biçiminin çok net bir örneği olduğunu da belirten Rummel, “Daha evvel hiç o denli bir şey görmemiştim. Öteki hiç kimsenin anlatmadığı bir öyküyü anlatmak için vakit ayırmışlardı” dedi.
“BİZ KAYBOLMAYA ÇALIŞIYORUZ”
Renaud’un belgeselini çektiği hususlara olan yaklaşımı ona hareketlilik, esneklik ve nispeten filtrelenmemiş bir gerçekliği görüntüleme talihi sağlıyordu. Birçok vakit tek bir mevzu üzerinde 1 yıldan fazla çalışıyor, büyük çekim grupları ya da dikkat dağıtan ekipmanlar yerine her şeyi kendi yapmayı tercih ediyordu. Sinemalarında fon müziği ya da dış ses de kullanmıyordu.
2007’de “American Cinematographer” isimli bölüm mecmuasına “Mesele olan biteni neredeyse öznenizin bakış açısından görebilecek kadar yakınlaşmak. Biz ortadan kaybolmaya çalışıyoruz” diyordu.
Renaud’un vefatı üzerine Twitter’dan bir açıklama yapan Gazetecileri Muhafaza Komitesi, gazetecilere ve başka sivillere yönelik şiddetin derhal sonlandırılmasını istedi. New York merkezli komitenin açıklamasında, “Böyle bir akın asla kabul edilemez ve milletlerarası hukukun bir ihlalidir” tabirleri kullanıldı. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İngiltere Başbakanı Boris Johnson DA toplumsal medya hesaplarından Renaud için taziye iletileri paylaştı. Price, “Bu, Kremlin’in ayrım gözetmeyen hareketlerinin bir diğer müthiş örneğidir” sözlerini kullandı. Macron ise “Ukrayna’da ABD’li bir gazeteci öldürüldü. Ondan evvel diğerleri amaç alındı, öldürüldü, yaralandı ya da kaçırıldı” dedi. Johnson da “Putin’in Brent Renaud’u ve başka temiz sivilleri katleden barbarca hareketleri yalnızca Ukrayna için değil tüm insanlık için bir sınavdır” dedi.
The Daily Beast’in “‘They Kept Shooting’: American Journalist Killed by Russian Forces in Ukraine”, The New York Times’in “Brent Renaud, Crusading Filmmaker, Is Killed at 50”, The Associated Press’in “Acclaimed filmmaker Brent Renaud shot, killed in Ukraine”, TIME’ın “A Statement from TIME on the Death of Journalist Brent Renaud”, The Washington Post’un “U.S. journalist killed in Ukraine was known for his ‘innate humanity and empathy’” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
