Elon Musk’ın makinelerle canlı beyinleri ortasında bir arayüz kurma yani makineleri direkt beyin gücüyle yönetme emeliyle araştırmalar yürüten şirketi Neuralink, 20 Ocak günü enteresan bir iş ilanı yayınladı. Birinci olarak Bloomberg ajansının haberleştirdiği bu ilanda, Neuralink’in bir klinik deneme yöneticisi aradığı belirtiliyordu.
İlanda kelam konusu kişinin “Neuralink’in birinci klinik deneme iştirakçileriyle çalışacağı” vurgulanıyordu. Bu türlü bir iş ilanının açılması, bugüne kadar maymunlar ve domuzlar üzerinde yürütülen Neuralink çalışmalarının artık insanları da kapsayacağı halinde yorumlandı.
2017’de kurulan Neuralink’in geliştirdiği aygıt, bozuk para büyüklüğünde. Bu aygıtın geçmişteki beyin-makine arayüzlerine kıyasla en büyük artısı direkt beyin dokusuna bağlanabilen çok ince ve esnek telleri. Çünkü eski jenerasyon aygıtların kullandığı sert iğnelerin beyin hücrelerine ziyan verdiği biliniyor.
Musk, aygıtların hafıza kaybından bağımlılığa birçok nörolojik sorunun tahlilinde kullanılabileceği konusunda savlı. Lakin aygıtın sıhhat bölümünde kullanılabilmesi için evvel ABD Besin ve İlaç Dairesi’nin (FDA) onayı gerekiyor. İş ilanına nazaran, klinik deneme koordinatörünün işi de bu onay sürecini yönetmek ve FDA’le münasebetleri yönetmek olacak. Evvel az kişinin katılacağı küçük bir fizibilite çalışmasıyla aygıtın nasıl çalıştığına bakılacak. Daha evvel insanlarda kullanılmamış riskli bir aygıt kelam konusu olduğundan, yapılacak daha geniş kapsamlı denemeler için de FDA onayı gerekecek.
MUSK’IN YENİ AMACI 2022
Şirketin insan deneyleri için istekli toplamaya başlayıp başlamadığı şimdi net değil. Lakin Musk, Aralık 2021’de yaptığı bir açıklamada, geliştirdikleri aygıtı insanların beyinlerine 2022 prestijiyle yerleştirmeyi hedeflediklerini söyledi. (Gerçi Musk daha evvel de bu bahisteki amaçlarını 2020 olarak açıklamıştı, hasebiyle 2022’yi de bir mutlaklık olarak almamak gerekiyor.)
2022’ye yetişse de yetişmese de Neuralink’in çalışmalarına son süratle devam ettiği ortada. Ne var ki bu durum, bilim topluluğunda heyecan yarattığı kadar telaşlara de yol açıyor. Neuralink’in gereğince denetlenmiyor olması ve aygıtın deney iştirakçileri üzerindeki potansiyel tesirleri en büyük tasa alanları. Natürel buna bir de teknoloji ile insan beyninin bütünleşmesinin yaratacağı muhtemel sonuçların şimdi tam olarak anlaşılamamış olmasını da eklemek gerekiyor.
Wisconsin-Madison Üniversitesi’nden tıp tarihi ve biyoetik uzmanı Dr. Karola Kreitmair, “Bu tıp bir teknolojinin varlığının büyük fotoğrafta yaratacağı sonuçların kamuoyunda gereğince tartışıldığını düşünmüyorum” dedi.
The Daily Beast’e konuşan Kreitmair, “Kâr peşinde koşan bir şirketle, insanlara yardım edebilmesini umduğum bu tıbbi müdahaleler ortasında rahatsızlık verici bir evlilik olması beni endişelendiriyor” sözlerini kullandı.
Sıhhat haberleri alanında dünyanın en saygın yayınlarından biri olan Stat News’ün 25 Ağustos 2020 tarihli haberi, Neuralink’te perde ardında yaşananlara dair önemli tartışmalara yol açtı. Herkes Musk’ın “2020’de insanlarda denemelere başlıyoruz” kelamının devamında gelecekleri beklerken, Stat News’e konuşan birtakım eski Neuralink çalışanlarının anlattıkları oldukça gürültü kopardı. Haberde dışarıdan bakıldığında çok süratli çalışan bir teknoloji şirketi üzere görünen Neuralink’in aslında öbür bilimsel araştırma şirketlerinden çok farklı olmadığı, tıpkı yavaşlık sorunlarının burada da geçerli olduğu anlatılıyordu. İsimlerinin açıklanmaması kaydıyla Stat News’e konuşan dört çalışan, şirketin kurulduğu 2017 yılından beri içerideki ortamı “kaotik” olarak tanımlıyordu. Musk’ın çok kısa müddetlerde çok fazla ilerleme kaydedilmesi beklentisi içinde olduğu belirtilen haberde bilim insanlarınınbu makul olmayan beklentileri yönetmek zorunda olduğu belirtiliyordu. Haberde altı çizilen bir başka kıymetli noktada da şirketin kuruluş kademesinde takımda bulunan 8 bilim insanından 5’inin Neuralink’ten ayrılmış olmasıydı. Neuralink’te çalışan makine mühendisleri ile nörobilimci akademisyenler ortasında şirketin nasıl yönetim edilmesi gerektiği konusunda çatışmalar yaşandığını da söyleyen kaynaklar, bu çatışmalarda Musk’ın birçok vakit mühendislerden taraf olduğunu, bunun da bilim insanlarını kızdırdığını belirtiyordu.
YALNIZCA FELÇ TEDAVİSİYLE KALIR MI?
Üstte da dediğimiz üzere, Neuralink’in öncelikli hedefi fizikî engelliliğin yarattığı çeşitli kısıtlamaları ortadan kaldırmak. Örneğin felç nedeniyle kollarını kullanamayan bir kişinin beynine yerleştirilecek Neuralink aygıtıyla yalnızca beyin gücüyle bilgisayarlarını ve taşınabilir aygıtlarını kullanabilmesi hedefleniyor. Fakat Musk’ın ilerleyen kademelere dair hırsları çok daha büyük. Musk, 2019’da yaptığı bir açıklamada, insanların yapay zeka ile simbiyozunu sağlamayı ve böylelikle insanın makinenin gerisinde kalmasını önlemeyi istediğini anlatmıştı.
Uzmanlar ise başta klinik denemeler olmak üzere, Neuralink’in ilerleyişinin her etabının telaş nedeni olduğunu belirtiyor.
SUNY Upstate Tıp Üniversitesi Biyoetik ve Toplumsal Bilimler Merkezi öğretim üyesi Dr. L. Syd Johnson, “Bunlar çok niş eserler. Şayet sahiden yalnızca felçli bireyler için geliştirilmelerini konuşuyorsak, piyasa hayli küçük, aygıtlar ise çok pahalı” dedi.
Johnson şöyle devam etti: “Eğer kesin gaye elde edilen beyin datalarını diğer aygıtlar için kullanmaksa ya da bu aygıtları öbür işlerde, misal Tesla’ları sürmekte kullanmaksa, o vakit piyasa çok lakin çok büyüyebilir. O vakit da insan deneylerine katılan tüm gönüllüler yani sahiden muhtaçlığı olan şahıslar, birilerinin para kazanması için sömürülmüş ve riskli araştırmalarda kullanılmış olur.”
ÇİPİ TAKMAK TAMAM, PEKALA YA ÇIKARMAK?
Elbette Neuralink’in hastalar için yeni bir tedavi tekniği manasına geleceğine dair umutlarını lisana getiren bilim insanları ve akademisyenler de var. Lakin hepsi Musk’ın ve şirketinin çözmesi gereken kimi ahlaki sıkıntılar olduğu noktasında hemfikir.
Diyelim ki klinik deneme iştirakçilerinden biri fikrini değiştirdi ve çalışmaya katılmaktan vazgeçti, ya da istenmeyen birtakım komplikasyonlar geliştirdi. Bu durumda ne olacak? Penn State Üniversitesi’nde nöroetik dersleri veren Dr. Laura Cabrera, “Benim alanda gördüğüm kadarıyla aygıtları insanların bedenlerine yerleştirme konusunda epey düzgünüz. Fakat bir şeyler karşıt gittiğinde onları inançlı bir biçimde, beyne rastgele bir ziyan vermeden çıkaracak teknolojiye sahip değiliz” dedi.
Başka yandan Neuralink’in denemelerini denetleyecek konseyin işi ne kadar sıkı tutacağına dair de tasalar olduğunu belirten Dr. Kreitmair, kurumsal kıymetlendirme şuralarında çıkar çatışmaları yaşanmasının yaygın bir durum olduğunu söyledi ve ekledi: “Umarım Neuralink’in yüksek profilli bir çalışma olması, ince eleyip sık dokunmasını sağlayacaktır.”
Beyne yerleştirilen aygıt işte bu
YANITSIZ SORULAR
The Daily Beast’e konuşan akademisyenler öbür yanıtsız soruların da altını çiziyor: Olur da Neuralink iflas ederse, beyinlerine aygıt yerleştirilmiş hastaların durumu ne olacak? Kullanıcıların beyin aktivitesi datalarını denetim etme hakkı kime ilişkin? Şayet şirket satılırsa, bilhassa de yabancı bir şahsa satılırsa, bu dataya ne olacak? Beyne yerleştirilen aygıtlar ne kadar mühlet dayanacak? Denemeler başarılı olsa da olmasa da Neuralink başına aygıt yerleştirilmiş gönüllülerin aygıt güncellemelerini üstlenecek mi?
SUNY Upstate’ten Dr. Johnson ise Musk’ın kurduğu start-up’ın bilimsel yetkinliğinin beklentileri karşılayıp karşılayamayacağını sorgulayarak, “Eğer Neuralink geliştirilen aygıtın tedavi maksatlı kullanılabileceğini ve engellilere yardım edilebileceğini sav ediyorsa, altından kalkamayacağı kelamlar veriyor demektir zira bunu yapabilmekten şimdi çok uzaklar” sözlerini kullandı.
Uzmanlar, denemeler başarılı olsa bile hissettikleri huzursuzluğun ortadan kalkmayacağını, hatta tahminen de ikiye katlanacağını belirtiyor.
Dr. Kreitmair, “Bu teknoloji felç olmuş insanların hayatını değiştirme potansiyeline sahip. Fakat implantlar o hedefle kullanılıp başarılı olursa bu teknolojinin genel tüketicinin kullanımına açılması için de bir iştah doğacaktır” dedi. Buna örnek olarak yalnızca beyin gücüyle e-postaları okumaktan otonom araçların yönetilmesine birçok uygulama alanı sıralayan Dr. Kreitmair, “Ve bu çok sayda etik tasayı beraberinde getiriyor” diye konuştu.
KORSANLAR BEYNİMİZİ HACK’LEYEBİLİR Mİ?
Georgetown Üniversitesi’nden Dr. James Giordano ise beyin implantlarının ticarileşmesinin bir “tıp turizmi pazarı” yaratacağını belirtti. Dünyanın bu teknolojiye erişmek için yarışır hale geleceğini tabir eden Dr. Giordano, bunun kontrollerin ve kalite denetiminin zayıflaması üzere riskler barındırdığını tabir etti.
Aygıtların hack’lenmesinin ya da çiplere virüs bulaşmasının hastaların istikrarını bozabileceğini, hatta daha makûs sonuçlara varabileceğini söyleyen uzmanlar da var.
Duke Üniversitesi Hukuk Okulu’nda yeni teknolojiler konusunda uzman bir araştırmacı olan Dr. Nita Farahany, “Beynimiz özgürlüğümüzün son kalesi, mahremiyetimizi koruyabildiğimiz son yer” derken, Neuralink’in ilerleyişini “heyecan verici” bulduğunu belirtti.
Fakat Farahany, bu teknolojinin daha ileri düzey ticari uygulamalarının şirketler, hükümetler ve “kötü aktörler” tarafından istismar edilme riski taşıdığını da söyledi: “Neuralink üzere bir şirket insan denemelerine başlamaktan kelam ettiği noktada, dünyanın ‘bilişsel bağımsızlık’ üzere kavramları geliştirmeye başlamasının vaktinin çoktan geldiğini anlaması gerekir.”
Çünkü bu kavramlar artık bilimkurgunun alanında değil. Üstelik eksiksiz beyin teknolojisini geliştirmek için çalışan tek şirket de Neuralink değil. Synchron ve Neurable üzere startup’lar da bu hususta değerli adımlar atıyor.
PARASI OLAN SÜPERBEYİN Mİ OLACAK?
Lakin North Carolina State Üniversitesi’nden nöroteknolojinin ve yapay zekanın etiği üzerine araştırmalar yürüten Veljko Dubljevic’e nazaran, Musk’ın şirketi birçok açıdan övgüyü hak etmekle birlikte “etik sorunlara gereğince ilgi göstermemekle” tanınıyor.
Şayet Musk vizyonunu hayata geçirip geliştirilen aygıtı geniş kitlelere ulaştırabilirse, bu defa de “Kim beynini bir süperbilgisayara dönüştürebilir?” bahisli eşitlik tartışmalarının yolu açılacak. Lakin burada da Musk’ın vaatlerini yerine getirebileceği ön kabulüyle hareket etmemiz gerekiyor.
Penn State’ten Dr. Cabrera, “Bütün bu şirketler ve şirket sahipleri özünde şovmenlik yapıyorlar. Bu türlü abartılı savlar ortaya atıyorlar. Bence bu tehlikeli bir durum zira insanların bazen duyduklarına körü körüne inandıklarını düşünüyorum” diye konuştu.
Bilhassa Musk’ın geçmişinde çok sayıda tartışma olduğunu hatırlatan Dr. Cabrera, “Bu durum bizi öteki savları konusunda da endişelendiriyor. Dolayıyla onun söylediği her şeye her vakit tereddütle yaklaşıyorum” dedi.
HAYVAN DENEMELERİYLE İLGİLİ ŞİKÂYETTE BULUNDULAR
Üstelik Neuralink’in çalışmalarıyla ilgili korkular yalnızca beşerler üzerindeki denemelerle hudutlu değil. Hayvan hakları savunucuları da Neuralink’i gaye tahtasına oturtmuş durumda. Geçtiğimiz günlerde Sorumlu Tıbbı Savunan Tabipler Komitesi isimli hayvan hakları örgütü, ABD Tarım Bakanlığı’na resmi bir şikâyette bulunarak, Neuralink ve California-Davis Üniversitesi (UC Davis) iş birliğinde yürütülen çalışmaların “Hayvan Refahı Maddesi’ni müthiş bir biçimde ihlal ettiğini” öne sürdü.
Komitenin şikâyet metninde Neuralink araştırmalarında kullanılan maymunların yaşadığı belirtilen sorunlar, implantlarla ilgili telaş uyandıran noktaların etik sorunlarla hudutlu kalamayacağını gözler önüne seriyor.
Sorumlu Tıbbı Savunan Tabipler Komitesi, kendi internet sitesinde “insanların ve hayvanlarının hayatının bitkisel beslenmenin yanı sıra etik ve tesirli bilimsel araştırmalarla kurtarılmasına ve güzelleştirilmesine adanmış” bir aktivist topluluğu olarak tanımlanıyor.
Neuralink ile UC Davis ortasındaki iş birliği 2020 yılında sona erdi. O tarihten evvel üniversitenin uzmanları Neuralink’e geliştirilen teknolojinin makak maymunları üzerinde test edilmesi konusunda takviye veriyordu.
MUSK REDDETTİ
Tabipler Komitesi ismine bir açıklama yapan araştırma savunuculuğu koordinatörü Jeremy Beckham, Neuralink’in üstte izleyebileceğiniz ünlü “MindPong” görüntüsüne göndermeyle, “Bence Neuralink pazarlamada ve çok seçici görüntüler çekmekte çok yetenekli. Lakin beyinlerine implant yerleştirilen o hayvanlar için bunun manasını düşündüğümüzde, gerçek o videolardakinden çok daha karanlık” diye konuştu.
Bu suçlamalarla ilgili The Daily Beast’e bir açıklama yapan Musk, Neuralink’in UC Davis’le olan çalışmalarının sonlu olduğunu belirterek, “Neuralink hayvanlarımızın bakımı ismine elinden gelenin fazlasını yapmaktadır. Biz UC Davis’i ‘fonlamıyoruz’, orası bir devlet kurumu” sözlerini kullandı.
Lakin Neuralink ile üniversite ortasında Eylül 2017’de imzalanan ve birinci kademede 796.000 dolarlık fon transferini öngören iştirak kontratının hatırlatılması üzerine Musk, karşılığını, “UC Davis’te yürüttüğümüz bir çalışma yok, orası büsbütün hükümet tarafından fonlanan bir kurum. Bize az sayıda makak maymunu sağlıyorlar, biz de onlara çok uygun bakıyoruz” biçiminde değiştirdi.
Musk ayrıyeten iki kurum ortasındaki iş birliğine dair eski haberlerin “kesinlikle yanlış olduğunu” belirtti.
2018 yılında teknoloji sitesi Gizmodo, Neuralink’in UC Davis’teki primat araştırmalarını fonladığını yazmıştı. Gizmodo’nun kamuya açık evraklara dayandırdığı haberinde üstte bahsi geçen 796.000 dolarlık muahedenin detaylarına yer verilmişti. Haberde Davis’in California eyaletindeki 3596 primattan 2530’una mesken sahipliği yaptığı bunların birçoklarının rhesus makakları olduğu lakin üniversitenin elinde 100 kadar da titi maymunu olduğu belirtilmişti.
FAKAT ÜNİVERSİTE DOĞRULADI
Musk’ın kelam konusu haberin hangi kısmına karşı çıkmakta olduğu net değil. İki kurum ortasında imzalanan mutabakat kapsamında üç evreli bir plandan bahsediliyor. Planda UC Davis’in Neuralink’e sağlayacağı 14 maymundan 6 adedinin ameliyat sonrası öldürüleceği ve beyinlerinin incelemeye alınacağı da tabir ediliyor.
UC Davis ismine açıklama yapan bir sözcü de iki kurumun iş birliğini doğruladı. The Daily Beast’e gönderdiği e-postada “UC Davis’in Neuralink’le bir araştırma paydaşlığı olmuş ve 2020’de sona ermiştir. Araştırmanın protokolleri üniversitemizin Kurumsal Hayvan Bakımı ve Kullanımı Komitesi tarafından değerlendirilmiş ve onaylanmıştır” diyen sözcü şöyle devam etti: “Sorumluluğumuz altındaki hayvanlara mümkün olan en yeterli bakımı sağlamaya çalışıyoruz. Hayvan araştırmaları çok sıkı bir biçimde denetleniyor ve UC Davis tüm maddelere ve kurallara uyuyor.”
Hekimler Komitesi ise durumun bu türlü olmadığını tez ediyor. Tarım Bakanlığı’na yazılan şikayetname metninde, Komite’nin geçen yıl UC Davis’e açtığı davanın sonucunda elde edilen 600 sayfadan fazla üniversite dokümanının incelenmesinden şu sonucun elde edildiği belirtiliyor: “UC Davis’in Neuralink tarafından fonlanan projesinde en az 23 makak maymunu kullanıldı. Bu maymunların birçok, tahminen de tamamı, yetersiz bakım ve yüksek düzeyde invazif implantlar nedeniyle çok büyük acılar çekti.”
UC Davis’in ünlü maymunlarından Dudley… 2006’da çekilen bu karelerde o sırada 25 yaşında olan Dudley bir hafıza deneyinde
MÜTHİŞ DETAYLAR VAR
Kimi hayvanların 10 farklı kraniyotomi ameliyatı geçirdiği, her gün beş saat sandalyelere bağlanıp sabit tutulduğu ve “öldürücü prosedürlere maruz bırakıldığı” da şikayetnamede yer alan ayrıntılar ortasında.
Metinde en az bir maymunun “kafasına yerleştirilen implantın etrafındaki bölgede enfeksiyon oluşması sonucu” uyutulduğu, bir diğer maymunun sıhhatinin da implantın yerleştirilmesinden kısa mühlet sonra süratle bozulduğu tabir ediliyor. Bu maymunun da uyutulduğu, akabinde yapılan nekropsi sonucu “beyinde kanama” ve “yemek borusunda muhtemelen kusmaya bağlı akut ülserler bulunduğu” da şikayetnamede belirtiliyor.
Hekimler Komitesi, 10 Şubat’ta bu bulguların akabinde UC Davis’teki maymunların durumunu ortaya koyacak daha fazla dokümana erişim sağlamak için bir daha dava açtıklarını duyurdu. (Neuralink bu davanın tarafı değil.) Komitenin avukatı Deborah Dubow Press, Neuralink’teki test şartlarını izlemeye devam etmenin çok güç olacağını zira UC Davis’in bilakis buranın bir devlet kurumu olmadığını söyledi.
ABD Tarım Bakanlığı 2020’de biten iştirakle ilgili Neuralink ve UC Davis’i hatalı bulsa bile yasalar çok ağır para cezaları öngörmüyor. Beckham, “Sistemimiz içinde 10.000 dolar bile büyük bir ceza olarak kabul edilebilir. Bu para cezaları birden fazla vakit laboratuvarların maliyet bütçeleri içine dahil ediliyor” diye konuştu.
NEURALINK AÇIKLAMA YAPMAK ZORUNDA KALDI
Bu suçlamaların basına yansımasının akabinde, Neuralink açıklama yapmak zorunda kaldı. Şirketin internet sitesinde 17 Şubat tarihinde yayımlanan blog yazısında “son günlerde çıkan haberlere” cevap verilerek, maymunların test süreçleri esnasında öldüğü doğrulandı fakat hayvanlara gaddarca davranılması üzere bir durum olmadığı belirtiliyor.
Yazıda, “Tüm yeni tıbbi aygıtlar ve tedaviler, insanlarda etik bir biçimde denenmeden evvel hayvanlar üzerinde test edilmelidir” sözleri yer alıyor.
Hekimler Komitesi’nin açtığı ikinci davada, maymunlara gereğince veteriner bakımı sağlanmadığı, “BioGlue” ismi verilen onaylanmamış bir unsurun maymunların beyinlerinin çeşitli kısımlarına ziyan vererek vefatlarına yol açtığı öne sürülüyor.
Neuralink’in blog yazısında ise, “FDA onaylı eser (BioGlue) kullanımıyla ilgili bir cerrahi komplikasyon yaşandığı ve maymunun uyutulduğu vurgulanıyor.
İddianamede ayrıyeten UC Davis’in deneylerin fotoğraflarını ve görüntülerini yayınlamayı bu görsellerin bir özel şirket olan Neuralink’in malı olduğu gerekçesiyle kamuoyuyla paylaşmayı reddettiği de yer alıyor.
Neuralink’in internet sitesinde yayımlanan yazıda ise şirketin “hayvanlarla mümkün olan en insani ve etik biçimde çalışmaya katiyetle kararlı olduğu” belirtiliyor. Metinde şu satırlar yer alıyor:
“Neuralink’in misyonunun merkezinde, yalnızca insanların konforu için hareket etme istikametindeki tipik stratejinin bilakis, hayvanların gereksinimlerini önceleyen bir hayvan bakım programı tasarlamak yatmaktadır. Her hayvanın kullanımı kapsamlı bir biçimde planlanmış ve bilimsel keşif ile hayvanların etik kullanımı ortasındaki istikrar gözetilmiştir. İki hayvan, değerli histolojik dataların elde edilmesi gayesiyle evvelce planlanmış tarihlerde, altı hayvan da UC Davis’teki veteriner takımın tavsiyeleri doğrultusunda uyutulmuştur. Neuralink olarak hiçbir vakit hayvan refahının halihazırdaki standartlarından tatmin olmuyoruz. İnsanlığa bu kadar katkısı olan hayvanlar için daha fazlasını yapmak için daima kendimizi zorlayacağız.”
Yazıda ayrıyeten 2020’de şirket bünyesinde çiftlik hayvanları ve makaklar için 560 metrekarelik bir vivaryumun hayata geçirildiği de belirtiliyor.
The Daily Beast’in “Experts Are Ringing Alarms About Elon Musk’s Brain Implants” ve “Animal Rights Org Bares Teeth in Faceoff With Elon Musk Over Brain Research”, CNN Business’ın “Elon Musk’s Neuralink confirms monkeys died in project, denies animal cruelty claims”, The Verge’ün “Elon Musk’s Neuralink is hiring a clinical trial director”, Stat News’ün “As Elon Musk’s Neuralink prepares to draw back the curtain, ex-employees describe rushed timelines clashing with science’s slow pace”, Gizmodo’nun “Neuralink Is Funding Primate Research at the University of California” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
