◊ Kitaplarınız yabancı ülkelerde yayımlanıyor. En keyiflisi hangisi: “Kumral Ada Mavi Tuna”nın İspanyolca’ya çevrilmesi mi, “İstanbullular”ın ABD’de yayımlanması mı?
– Birbiriyle kıyaslanamayacak mutluluklar vardır. Akdenizli emsal bir kültürde, çok etkilenerek büyüdüğüm “Don Kişot”un muharriri Cervantes’in ana lisanında okunmak, güya kendi çocukluğuma bir nanik keyfi üzere. Amerika ise bambaşka bir dünya: Türkçe üzere şimdi edebiyat alanında çok az çevrilmiş bir ana lisandan, Amerikan Kitap Dünyası’na girebilmek zati başlı başına zordur. “İstanbullular” kitabı “I am Istanbul” ismiyle yayınlandığında o yıl Amerika’da yayınlanmış yabancı romanlar ortasında en yeterli 50 çeviri listesine seçilmişti. Mütercim Kenneth Daken’ı sevgiyle anıyorum.
◊ Hangi ödülünüz sizin için daha değerli: “Balık İzlerinin Sesi”yle 1993’te aldığınız Yunus Nadi Roman Mükafatı mü, Türkiye Yayıncılar Birliği’nin verdiği 2020 Niyet ve Söz Özgürlüğü mükafatı mü?
– 21. yüzyılda hâlâ “sansüre hayır” manasına gelen “Düşünce ve Söz Özgürlüğü” isimli bir ödülümüz olması hiç hoş bir şey değil. Hakaret, nefret ve şiddet içermeyen fikrin ve bunun sözünün cürüm sayılmadığı bir ülkede yaşamak demokrasidir, rahmettir, huzurdur. Bu nedenle son mükafatım yayınlanışından 36 yıl sonra yasaklanan, sansürlenen “Ayın En Çıplak Günü” isimli kitabım ismine bir direniş olarak değerli. Ancak birinci değerli edebiyat mükafatım olan Yunus Nadi Roman Mükafatı de “Aferin Buket, önüne çıkan tüm pürüzlere karşın yazmaktan vazgeçmedin” manasında bir teşvik.
◊ Biyolog ve etraf bilimcisiniz. Sizce insanlık için en büyük tehdit: Pandemiler mi, iklim değişikliği mi?
– İnsanlık için en büyük tehdit şahsen insanlıktır. Zira tabiatta yaşayan yalnızca tek bir canlı kendini tabiatın efendisi sanmaktadır, o da insan! Pandemiler de iklim felaketi de hepsi insan faaliyetlerinden kaynaklanıyor (bu yüzden çağımıza Antroposen deniyor) ve hiçbiri doğal felaket değil. İnsan, binlerce yıl evvel yaşamış, nine ve ataları üzere tabiatın yalnızca bir modülü olduğunu kabul edip, ölümcül hırs ve şiddetinden vazgeçerse tipimiz kurtulur.
ANKARA DA BEN DE DEĞİŞTİK
◊ Başşehir doğumlusunuz, orada yetiştiniz; artık İstanbul’da yaşıyorsunuz. Hangi yılları daha keyifli hatırlıyorsunuz: Ankara mı, İstanbul mu?
– Ankara’nın birebir vakitte kültür ve sanat başşehri de olduğu 1970’ler… Tiyatroları, operaları, bale ve CSO konserleri, AST ve Sinematek’in mükemmel zenginlikte olduğu, üstelik memur bütçesine uygun periyodunda, Attila İlhan’dan Adalet Ağaoğlu’na, Uğur Mumcu’dan Sevgi Soysal’a, Aziz Nesin’den Yaşar Kemal’e, Mehmet Eroğlu’dan Pınar Kür’e, Ayşe Kilimci’den Nazlı Eray’a değerli edebiyatçıların Ankara’da yaşadığı, Hacettepe ve ODTÜ’nün en harikulade vaktinde orada büyümek büyük talihti. O yıllarda İstanbul, kültürel olarak en sönük periyotlarından birini yaşıyordu. Öte yandan ben “safkan” bir Ankaralı değilim. Annem ilkokulu ve liseyi İstanbul’da okumuş, Ankara’da bir “İstanbullu gelin”di. Bu yüzden bizim hayatımızın hep bir İstanbul kısmı de vardı. Okul tatillerinde İstanbul ziyaretlerimiz olurdu. Olağan sonra Ankara da ben de değiştik. 30 yıldır İstanbul’da yaşıyorum fakat Ankara’ya her yıl en az bir defa giderim ve Ankara’yı severim. Birinci aşkımın, birinci okullarımın, çocukluğumun varlıklı kültürlü kentidir benim için Ankara. Sonuçta ben Ankara seven bir İstanbulluyum. İstanbul bir dünya kentidir ve bu hayatta seyahat ettiğim, edeceğim her kent, sonunda İstanbul’a döneceğim için hoştur.
◊ Hayatınızın bir kısmını geçirdiğiniz coğrafyalardan hangisi üzerinizde daha çok iz bıraktı: Soğuk Finlandiya mı, sıcak Sahra Afrikası mı?
– Çocukluğumdan beri yaz sevmem. Sıcaktan bunalır, süner, erir, mutsuz olurum. İskandinavya’da uzun yıllar yaşadıktan sonra güneşin ısı ve aydınlık üzere iki farklı fonksiyonu olduğunu kavramıştım. Biz Akdenizliyiz, soğuk kışlarda bile aydınlık, güneşli günlerimiz olur. Kuzey ülkelerinde bu türlü bir şey yok. Kuzeyin her manada izleri derindir bende.
ÖZEL SORUNLAR
İnsan yaşadığı sürece âşık olma ihtimali sürekli vardır
◊ Aşkta alıcı kuş musunuz, çantada keklik mi?
– Kuş da keklik de kanatlı canlılar. Aşk uçuşan bir his olduğundan sendeki metaforları da kuş olmuş… Ben ne nazlanmayı ne de nazlananı severim. Çok naz âşık usandırır. Nitekim…
◊ Flörtte hangisi çok iç gıcıklar: Gülümsemek mi, göz kaçırmak mı?
– Bence birlikte birebir şeylere gülebilmek.
◊ Hangisini tercih edersiniz: Tek başınıza ağlamak mı, birinin omzunda ağlamak mı?
– Sevinçten ağlamayı tercih ederim. İster yalnız, ister kalabalıkta, ister sevdiğimin omuzunda. Fakat sevinçten ağlamak isterim.
◊ Hangisi daha berbat senaryo: Kimselere âşık olamamak mı, her aşkınızın makûs bitmesi mi?
– Her aşk berbat bitmez, birtakım ayrılıklar sevdaya dâhildir ve insan yaşadığı sürece âşık olma ihtimali ebediyen vardır. Aşk yalnızca diğer bir beşere karşı yaşanmaz. Örneğin Seferihisar’daki 1800 yıllık Umay Nine isimli zeytin ağacına, Çorum’da korunan bir alageyiğe… Ne bileyim Yaşar Kemal’in “Deniz Küstü” romanındaki üzere bir yunusa ya da Kaş’ta denize dimdik inen kayaların berrak maviyle buluştuğu harika tabiata… Yahut Mardin’in Orta Çağ’da kurulmuş ateş kırmızısı taş kentine de âşık oluverir insan.
HAYAT BİLGİSİ
Ebediyen tren seyahati
◊ 1980’lerde tek başınıza, sırt çantasıyla çıktığınız Interrail seyahatlerini sonradan “Bir Siyah Saçlı Bayanın Seyahat Notları” isminde çok satan bir kitaba dönüştürdünüz. Pekala bir seyyah-yazar olarak söyleyin bakalım: Çok okuyan mı, çok gezen mi bilir?
– Çok okuyan çok bilir lakin bilmek, anlamak değildir. Çok gezen, anlamayı öğrenir. Olağan turist üzere gezip, kaç ülkeye gittiğinin rekoru peşinde koşan, yemek fotoğraflarını sergilemekten tadını alamayanlardan bahsetmiyorum. Benim için seyahat demek, gittiğin kentin yahut ülkenin düğün ve cenaze üzere geleneklerinden, konut yemekleri ve müziklerine kadar öğrenmeye, yerli beşerlerle tanışmaya varan bir öğrenme macerası… Yani hem okuyup hem de gezen kişi, kendini tanır, insanı öğrenir. Bu, hayattaki en kıymetli bilgidir.
◊ Pekala tren seyahati mu, gemi seyahati mu?
– Ebediyen tren, daima tren ve tren.
◊ Para saadet… Getirir mi, getirmez mi?
– Dünyada herkese yetecek kadar yiyecek ve giyecek varken yoksulluk planlı bir kötülük. Para, sıhhat, eğitim, sevinç ve yeterlilik getirdiği sürece uygundur lakin tek başına saadet getirmez.
Zira saadet parayla satın alınamayan, yanında özveri ve hürmet da isteyen bir bütün.
◊ Bir şeyi gece planlamak mı, sabah planlamak mı?
– Gececiyim ben. İlkokulda bile sabahçı olduğumda başarısız olurdum. (Gülüyor)
◊ Sizce hangisi daha avantajlı: Güçlü ve yakışıksız doğmak mı, yoksul ve hoş doğmak mı?
– Babasının kıymet verdiği, annesinin düzgün eğitimle ve şefkatle kucakladığı, sağlıklı bir kız olarak doğmak, dünyanın en büyük talihi. Bir de daima söylediğim üzere: “Hayatta en büyük mucize, gençken güzel bir öğretmene rastlamaktır.” Bu öğretmen vilayetle okulda olmak zorunda değildir.
◊ Vakit makinesi icat ettiniz, nereye giderdiniz: Geçmişe mi, geleceğe mi?
– Hep gelecek. Pek nostaljik değilim.
TANINAN ŞEYLER
İkisi de… İkisi de… İkisi de…
◊ Hangisiyle komşu olmak isterdiniz: Marilyn Monroe mu, Brigitte Bardot mu?
– Bu sorular daima erkekler düşünülerek mi hazırlandı? Neden “Daniel Craig mi, Benedict Cumberbatch mı?” diye sormuyorsun lakin? (Gülüyor) Elbette ikisi de!
◊ Eski bir hatıranın yadına hangisi daha hoş eşlik eder: Sezen mi, Ajda mı?
– Aaa ikisi de!
◊ Türkiye’de rock’ın hükümdarı kim: Cem Karaca mı, Barış Manço mu?
– Barış Manço komşum sayılır lakin Cem Karaca tutkunuyum.
◊ Nâzım Hikmet mi, Orhan Veli mi?
– İkisi de başka hoş. İkisi de lisanımızın ve edebiyatımızın hazinesi.
GÜNDELİK HALLER
Hayatım düzgün bir macera sineması olurdu
◊ 3 Ekim, Terazi bayanı… Nesi daha sıkıntı: Disiplin tutkusu mu, kararsızlık mı?
– Göklerin bilgeliğinin, yıldız ve gezegenlerin mitolojiye, edebiyata ve bilime esin kaynağı olmasına bayılıyorum. Ama insanların karakterlerinin doğum günlerine nazaran değil de genetik haritaları, soyları sopları ve kültürel ortamlarıyla belirlendiğine inanan biriyim. Terazi bayanı hakkında o saydıklarınızın tam zıddı bir karakterim var. Ben çocukluğumdan beri son derece kararlı, ne istediğini bilen ancak asla sıkı disipline, katı kurallara hiç gelemeyen biriyim. Lakin haksızlığa hiç dayanamam, o da terazinin hak-hukuk görseli için benden bir şıklık olsun. (Gülüyor)
◊ Hayatınız bir sinema olsa macera mı olurdu, romantik güldürü mi?
– Attila İlhan üzere hayatı çok renkli geçmiş bir şair bana “Hayatın yazılmalı çocuğum” dediğinde şimdi 36 yaşındaydım. Üç kıta gezmiş, dört üniversiteden geçmiş, anne olmuş ve dört-beş kitabım yayımlanmıştı.
Roman yahut sinema konusuna gelince… Ben mizahın, insan zekâsının çok değerli bir icadı olduğuna inanıyorum. Ama bahsettiğim şey güldürü değil. Hayatım, kara mizahla anlatılmış düzgün bir macera sineması olurdu ancak güldürü değil. Ve o macera devam ediyor!
KÜÇÜK KEYİFLER
Bir kez Kadıköylü olan artık öteki köylü olamaz
◊ Edebiyatınızda kıymetli yeri var İstanbul’un… Yaşadığınız Asya yakası mı, Avrupa yakası mı?
– Kadıköylüyüm. Bir defa Kadıköylü olan artık öteki köylü olamaz.
◊ Deniz-kum-güneş mi, orman-ağaç-temiz hava mı?
– Yaylalar! Lakin baharlarda denize bayılırım.
◊ Birinden vazgeçmek zorunda kalsaydınız… Kırmızı et mi, deniz mahsulleri mi?
– Uzun vakittir vegan olmak için uğraşıyorum. Hayvansal yerine bitkisel proteinle beslenmek hayvanlara uygunluk yapmaktır.
HİÇ DÜŞÜNMEDEN SÜRATLİ HIZLI…
◊ Çaycı mısınız, kahveci mi?
– Kahve.
◊ Güneş mi, ay mı?
– Ayrılamazlar.
◊ Twitter mı, Instagram mı?
– Twitter.
◊ Cem Yılmaz mı, Cet Demirer mi?
– İkisi de.
◊ Hangi üçlü sizinki: Rakı-balık-Ayvalık mı, kebap-şalgam-Adana mı?
– Rakı-balık-Boğaz!
