Dünyanın gözü kulağı bir haftayı aşkın müddettir Ukrayna’da. 24 Şubat’ta Ukrayna hudutlarından içeri giren Rus kuvvetlerinin ilerlemesi yavaş da olsa devam ederken, kamuoyu iki ülkenin temsilcilerinin Belarus’taki müzakerelerinden bir barış umudu doğmasını bekliyor.
Ukrayna işgal fiilen 24 Şubat’ta başlamış olsa da aslında temelleri 21 Şubat’ta Moskova’da yapılan Ulusal Güvenlik Kurulu toplantısında atıldı.
Memleketler arası kamuoyunun dikkatle izlediği bu toplantıda, kurulun 30 üyesi teker teker kürsüye gelip Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri’nin bağımsızlığının tanınması konusundaki görüşlerini lisana getirdi ve nihayetinde toplantıdan tanıma kararı çıktı.
Toplantıda çekilen ve Kremlin’in dünya medyasıyla paylaştığı imgeler ise tartışmaların fitilini ateşledi.
Putin’in kurulun üyelerinden çok uzakta oturması ve birtakım üyelerle azarlar üzere bir tonda konuşması çok dikkat çekti. Bu durum Batı basınında Putin’in yalnızlaştığı, Ukrayna işgali konusunda en yakın danışmanlarının bile takviyesini alamadığı üzere birçok yorumun da kapısını araladı.
Pekala “Putin’in yakın danışmanları” derken kimden bahsediyoruz? Rusya Devlet Lideri kıymetli kararları alırken kimden gelen bilgileri kıymetlendiriyor, kimin tavsiyelerine güveniyor? İşte Putin’in Rusça “silovik” olarak anılan beyin grubunda öne çıkan 8 isim…
Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Putin’in en uzun vakittir birlikte çalıştığı ve en fazla güvendiği isimlerden. Bu nedenle iki ismin Ukrayna konusundaki telaffuzları neredeyse birebir. Şoygu da Ukrayna’nın askeri güçten arındırılması gerektiğini ve Rusya’nın Batı’dan gelen askeri tehditlerden korunması gerektiğini savunuyor.
Şoygu ile Putin’in iş dışında bir dostluğu olduğu da söylenebilir. Vakit zaman Sibirya’da Putin’le birlikte ava ve balığa çıktığı bilinen Şoygu, geçmişte, Putin sonrası periyotta Kremlin’e çıkacak isim olarak değerlendiriliyordu.
Lakin Ukrayna’nın işgalinin üçüncü gününde Rusya’dan gelen bir fotoğraf Şoygu’nun Putin nezdindeki yükünün da sorgulanmasına neden oldu. Rus güçlerinin Ukrayna’da beklenmedik bir direnişle karşılaştığı ve ordunun moralinin düşük olduğu yorumlarının yaptığı esnada Başkomutan Putin, Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Lideri Valeri Gerasimov ortasında yapılan toplantıda Putin masanın bir ucunda otururken orduyu yöneten iki subayı masanın öteki ucuna konumlandırması, “Putin bu insanların kelamını ne kadar dinliyor olabilir ki?” tartışmalarına yol açtı.
BBC’ye konuşan savaş analisti Vera Mironova, “Şoygu’nun Kiev’e ilerleyen güçlerin başında olması gerekiyordu. Sonuçta savunma bakanı o ve savaşı kazanması beklenen kişi de o” diye konuştu. Fotoğrafın yakından çekilmiş halinde Soygu ve Gerasimov’un yüzündeki sözlere de vurgu yapan Mirinova, “Sanki biri ölmüş üzere görünüyorlar, cenazede gibiler” diye konuştu.
Lakin Rus güvenlik uzmanı ve muharrir Andrey Soldatov, Savunma Bakanı’nın hala Putin’in duyduğu en nüfuzlu ses olduğunu belirterek şunları söyledi: “Şoygu yalnızca ordudan sorumlu değil, birebir vakitte kısmen ideolojiden de sorumlu. Rusya’nın ideolojisinin temelini büyük oranda tarih oluşturuyor ve Şoygu da söylemi denetim ediyor.”
Arşivlere döndüğümüzde Şoygu’yu, Rusya’nın 2014’te Kırım’ı işgalini de yönetim eden isim olarak görüyoruz. Başka yandan Şoygu’nun askeri istihbarat kurumu GRU’nun başında olduğu periyotta de iki değerli olay yaşandı. Bunların birincisi, 2018 yılında İngiltere’nin Salisbury kentinde yaşayan Sergei Skripal isimli Rus casusu ile kızı Yulia’ya düzenlenen hudut gazı saldırısı; ikincisi de mhalefet başkanı Aleksey Navi’ye 2020’de Sibirya’da düzenlenen hücum.
Ukrayna’nın işgalinde Genelkurmay Lideri General Valeri Gerasimov’dan beklentiler de en az Şoygu kadar yüksekti. Lakin şu ana kadar Gerasimov’un da bekleneni veremediği ve işgalin uzamasının faturasının kesildiği bireylerden biri olduğu yorumları yapılıyor.
Gerasimov birinci olarak 1999 yılında Çeçenistan Savaşı’nda ordu kumandanı olarak dikkatleri üzerine çekti ve o günden beri de Putin’in savaşlarında daima kıymetli roller oynadı. Ukrayna işgalinin planlayıcıları ortasında da yer alan Gerasimov, geçen ay Belarus’ta yapılan tatbikatların da komutasını yürüttü.
Rusya uzmanı Mark Galeotti’nin “gülümsemeyen, yontulmamış bir zorba” olarak nitelendirdiği Gerasimov birebir vakitte Kırım’ın ilhaki öncesindeki askeri operasyonda da değerli rol oynadı.
Birtakım kaynaklar Ukrayna işgalinin birinci günlerindeki tutukluk ve ordunun moralinin düşük olması nedeniyle Gerasimov’un kenara itildiğini öne sürüyor.
Lakin Andrey Soldatov, bunun kimi çevrelerin iyimserliği olduğunu belirterek, “Putin her yolu, her taburu denetim edemez. Bu Gerasimov’un işi dedi. Soldatov, Savunma Bakanı’nın daima askeri üniformayla manzara vermesine karşın askeri eğitimi olmadığını da vurguladı ve “Bu nedenle profesyonellere muhtaç” sözlerini kullandı.
Londra Kolej Üniversitesi’nde Rusya siyaseti dersleri veren Dr. Ben Noble, Güvenlik Kurulu Genel Sekreteri Nikolay Patruşev’i şu sözlerle tanımladı: “Patruşev şahinler ortasında en şahinidir, yıllardır Batı’nın Rusya’yı ele geçirmeye çalıştığını düşünüyor.”
Patruşev, Putin’in en sadık kurmayları ortasında birinci üçte yer alıyor. İki isim Putin’in Rusya’nın ikinci büyük kenti Leningrad’da (bugünkü St. Petersburg) misyon yaptığı 1970’lerden bu yana birlikte çalışıyor. Üçlünün öbür isimleri ise iç istihbarat şefi Aleksandr Bortnikov ile dış istihbarat şefi Sergey Narişkin. Putin’in yakın etrafındaki güçlü isimlerin hepsi “silovik’ler” olarak anılıyor fakat bu üçlünün yükü başkalarından bir adım ileride.
Putin nezdinde Patruşev kadar kelamı geçen kimse yok. Patruşev, Putin’le Komünizm periyodunda KGB’de birlikte çalıştı. Akabinde 1999-2008 yılları ortasında da KGB’nin yerine kurulan FSB’de Putin’den boşalan başkanlık koltuğuna oturdu.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali öncesi 21 Şubat günü düzenlenen Ulusal Güvenlik toplantısında, ABD’nin sonuncu maksadının Rusya’yı parçalamak olduğu görüşünü vurgulayan da Patruşev olmuştu.
Kelam konusu toplantıda Putin, bir masanın ardında otururken güvenlik kurulu üyeleri de birer birer kürsüye gelip Ukrayna’nın Donbas bölgesindeki ayrılıkçı cumhuriyetlerin tanınıp tanınmaması konusundaki görüşlerini lisana getiriyordu. Putin kimi kurul üyelerini açık açık azarlarken Patruşev’in söylediklerini beğeniyle dinlediği anlaşılıyordu.
Noble, “En büyük savaş narasını atan oydu. Putin de bir bakıma Patruşev’in daha radikal konumuna çekildi” dedi.
Kremlin’i yakından izleyen analistlere nazaran Putin, istihbarat servislerinden gelen bilgilere, öbür tüm kaynaklardan daha fazla güveniyor. FSB Yöneticisi Aleksandr Bortnikov ise Putin’in yakın etrafı içindeki en yakınlarından biri.
Putin’le yakınlığı Leningrad periyodu KGB’sine uzanan bir öbür isim olan Bortnikov, Patruşev’in akabinde FSB’nin başına geçti. Hem Patruşev hem de Bortnikov, Putin’e yakınlıklarıyla tanınıyor lakin Ben Noble şu noktanın altını çiziyor: “Kimin kelamının geçtiğini, kararları kimin verdiğini tam bir muhakkak söylememiz mümkün değil.”
Fakat FSB, Rusya’daki öteki kolluk kuvvetleri üzerinde hatırı sayılır bir tesire sahip, hatta kendi özel kuvvetleri de bulunuyor.
Andrey Soldatov ise Bortnikov’un da kıymetli bir insan olduğunu lakin öbürleri üzere Putin’in söylediklerine itiraz edecek ya da Devlet Lideri’ne tavsiye verecek pozisyonda da olmadığını belirtti.
Putin’in Leningrad üçlüsünün üçüncü şahsı olan SVR Yöneticisi Sergey Narişkin, mesleğinin neredeyse tamamını Devlet Lideri’yle birlikte geçirdi. Bu nedenle, üstte bahsettiğimiz 21 Şubat tarihli Ulusal Güvenlik toplantısında, herkesten farklı şeyler söylemeye yeltendiğinde Putin’den işittiği azar kamuoyunu oldukça şaşırttı.
Putin’in duruma dair değerlendirmelerini sorması üzerine Narişkin kızarıp bozardı, söyleyeceklerini karıştırmaya başladı ve Putin tarafından, “Şu an bunu konuşmuyoruz” kelamlarıyla sertçe uyarıldı.
Hatta toplantının Rusya televizyonlarında yayınlanan manzaralarının, Putin’in rahatsızlığını net bir biçimde ortaya koyacak biçimde montajlanmış olması da dikkat çekti.
Ben Noble BBC’ye yaptığı açıklamada, “Şoke edici bir durumdu” dedi ve ekledi: “Putin ziyadesiyle sakin ve serinkanlı bir insan, münasebetiyle beşerler ‘Ne oluyor burada?’ diye soracaklardı.
Fakat Soldatov, Putin’in durumu eğlenceli bulduğunu düşündüğünü belirterek, “Putin yakın etrafındakilerle oyunlar oynamayı, Narişkin’i bir aptal üzere göstermeyi sever” diye konuştu.
Narişkin, uzun yıllardır Putin’in ardında. 1990’ların St. Petersburg’unda, 2004’te Putin’in ikinci devlet başkanlığı devrinde Kremlin’de vazife alan Narişkin, daha sonra meclis lideri oldu. Birebir vakitte Rusya Tarih Kurumu’nun da lideri olan Narişkin için Soldatov, “Putin’in aksiyonlarının ideolojik tabanını hazırlama konusunda ne kadar kıymetli olduğunu kanıtladı” sözlerini kullandı.
Geçen yıl BBC’nin Moskova muhabiri Steve Rosenberg’e bir röportaj veren Narişkin, Rusya’nın muhaliflerin zehirlenmesi ya da SolarWinds siber saldırısı üzere olaylarla alakası olduğu ve başka ülkelerin seçimlerine müdahale ettiği suçlamalarını reddetmişti.
18 yıldır Rusya’nın en üst seviye diplomatik misyonunu yürüten Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, karar alma evrelerinde çok fazla rolü olduğu düşünülmese de Rusya’nın argümanlarının dünyaya aktarılması açısından çok kıymetli bir isim. Üstelik 71 yaşındaki Lavrov da Putin’in geçmişten bugüne birlikte yürüdüğü isimlere çok fazla güvendiğinin bir öbür delili.
Lavrov vakit zaman karşısındaki muhatapları küçük düşürmeyi amaçlayan üslubuyla tanınıyor. Örneğin geçtiğimiz ay bir ortaya geldiği İngiliz mevkidaşı Liz Truss’ı Rusya’nın coğrafyasıyla ilgili imtihana çekerken, evvelki yıl da Avrupa Birliği (AB) Dış Bağlantılar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borell’i emsal bir taktikle rezil etmeye çalışmıştı.
Lakin uzun vakittir Ukrayna ilgili karar düzeneklerinin dışında kaldığı söylenen Lavrov, aksi ve doğuşçu bir insan olarak tanınmasına rağmen, iki ülke ortasındaki sorunların diplomasi seçeneği ile çözülmesini savunanlardan biriydi. Lakin bu tavsiyeleri, Putin tarafından pek ciddiye alınmadı.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Kurulu üyelerinin çoğunluğunun görüntü irtibat üzerinden yaptığı ve Ukrayna’nın işgalini savunduğu konuşma sırasında salonu terk etmiş olmasının da Lavrov’u üzecek bir şey olmadığı yorumları yapılıyor.
Putin’in yakın etrafı genelde erkeklerden oluşuyor. Buraya girebilmiş ender bayanlardan biri Rusya parlamentosunun üst kanadı olan Federasyon Kurulu Lideri Valentina Matviyentko. Matviyenko, Konsey’de yapılan yurt dışına asker gönderilmesi oylamasından “Evet” kararı çıkmasını sağlayarak, Ukrayna’nın işgalinde değerli biri rol oynadı.
St. Petersburg kökenli bir başka sadık Putin destekçisi olan Matviyenko, 2014 yılında Kırım’ın ilhakinde de Rusya’ya istikamet veren isimlerdendi.
Lakin Matviyenko birinci derece karar mercii olarak görülmüyor. Bununla birlikte aslında Rusya’da büyük kararları kimin aldığı ya da son kelamı kimin söylediği konusunda kesin konuşabilen de çok az.
21 Şubat’taki toplantıda da güvenlik kurulunun öbür tüm üyeleri üzere, Matviyenko da Putin’in zati çoktan karar vermiş olduğu bir hususta kararın kolektif müzakere süreci sonunda alındığı izlenimini vermek için oradaydı.
Putin’in eski muhafazalarından olan Viktor Zolotov, şu an Rosgvardia olarak bilinen Ulusal Muhafızlar Birliği’ne komuta ediyor. Putin tarafından 6 yıl evvel kurulan ve şahsî bir ordu olarak bedellendirilen bu birlik, Roma İmparatorluğu periyodunda imparatorun muhafız kıtası gibisi bir yapıya sahip.
Putin, Rosgvardia’nın sadakatini garantilemek için başına ferdî müdafaasını geçirdi. Çeşitli kaynaklarda birlikteki askerlerin sayısının 400 bine ulaşmış olduğu söz ediliyor.
Vera Mironova, Ukrayna işgalinin başlangıçta birkaç gün içinde bitecek biçimde planlandığını, lakin ordunun Ukrayna güçleri karşısında bekleneni verememesi sonucunda Ulusal Muhafızlar Birliği’nin devreye girdiğini söyledi.
Lakin bu noktada iki sorun öne çıkıyor. Birincisi Zolotov sivil kökenli ve askeri eğitimi yok. İkincisi de Rosgvardia’nın donanımında tank bulunmuyor. Yani bu birliğin askerleri rastgele bir atak karşısında epeyce hassas durumda.
Putin, Arkadi Rotenberg’e devlet nişanı da vermişti
PUTİN’İN KELAMINI DİNLEDİĞİ DİĞER KİMLER VAR?
Rusya Başbakanı Mihail Mişustin, ülke iktisadını düzeltmek üzere sıkıntı bir vazifesi üstlenmiş durumda lakin savaş konusunda çok fazla kelam hakkı bulunmuyor.
Siyasi analist Yevgeni Minçenko’ya nazaran, Moskova Belediye Lideri Sergey Sobyanin ile Rus devletine bağlı olan petrol devi Rosneft’in işvereni İgor Seçin de Putin’e yakın isimler.
Milyarder kardeşler Boris ve Arkadi Rotenberg de Putin’in çocukluk yıllarından arkadaşları ve yakın danışmanları ortasında yer alıyor. Forbes mecmuası 2020 yılında Rotenberg’lerin Rusya’nın en güçlü ailesi olduğunu yazmıştı.
BBC’nin “Ukraine conflict: Who’s in Putin’s inner circle and running the war?” başlıklı haberinden derlenmiştir.
