Vladimir Potanin ismini tahminen de hiç duymadınız ancak o dünyanın en varlıklı insanlarından biri.
Bloomberg Milyarderler Endeksi’ne nazaran, Rusya’nın en varlıklı şahsı unvanını taşıyan Potanin, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’e en yakın isimlerden biri olarak biliniyor. Hatta Potanin’in ismi 2018 yılında ABD Hazine Bakanlığı tarafından açıklanan ve 114 Rus siyasetçi ve iş insanı ile 96 oligarktan oluşan “Putin listesi”nde de yer alıyordu.
Ne var ki Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin birinci gününden bu yana Roman Abramoviç’ten Oleg Deripaska’ya birçok Rus oligark ABD ve Avrupa’nın ağır ekonomik yaptırımlarının amacı olurken, Potanin’e dokunulmadı. Alışılmış bu Rus iş adamının süreci kayıpsız atlattığı manasına da gelmiyor. Potanin bu 27 günlük süreçte servetinin aşağı üst dörtte birini kaybetti ve halihazırdaki varlığı 24,9 milyar dolara geriledi.
Pekala kim bu adam? Servetinin kaynağında ne yatıyor? Daha da değerlisi öteki oligarklara yaptırım üstüne yaptırım açıklanırken, Potanin’in dokunulmazlığı nereden geliyor? İşte karşılığı…
NORNICKEL’IN YÜZDE 35’İ ONUN
61 yaşındaki Vladimir Potanin, dünyanın en büyük rafine nikel üreticisi olan Nornickel’in CEO’su ve çoğunluk hissedarı.
INSIDER’ın aktardığına nazaran, Potanin, Nornickel’in yüzde 34,6’lık payını elinde bulunduruyor. Nornickel ise dünya genelindeki yüksek kalite nikelin yüzde 22’sini, paladyumun ise yüzde 40’ını üretiyor. Bloomberg’ün dataları, şirketin 2021 yılı cirosunun 17,9 milyar dolar olduğuna işaret ediyor.
Lakin Nornickel, Potanin’in birinci şirketi değil. Rus iş adamı 1990 yılında madencilik, güç ve gayrimenkul dallarında faaliyet gösteren bir holding olan Interros’u kurdu. 2002 yılında kurulan Open Investments da Interros bünyesinde bir emlak şirketiydi. Open Investments’ın internet sitesine nazaran, şirketin piyasa hissesi 2018’de 5,1 milyar dolar ile en üst düzeye ulaştı. Potanin, Interros paylarını 2010’da elden çıkardı.
Öteki yandan Rus eczacılık şirketi Petrovax de Potanin denetiminde. Şirket 2020 yılında piyasaya sürülen Polyoxidonium isimli ilaçla gündeme gelmişti. Pekala kimdir Potanin? Biraz geçmişe dönelim…
Norilsk Nikel (Nornickel) şirketi ismini merkezinin bulunduğu Norilsk kentinden alıyor. Dünyanın en kuzeydeki kentlerinden biri olan Norilsk, evvelden bilhassa siyasi hatalıların gönderildiği bir gulag yani çalışma kampıydı. Bugün ise Nornickel üzere maden şirketleri ve rafineriler nedeniyle “gezegenin en kirli kentlerinden biri” olarak biliniyor. Örneğin 2020 yılında Nornickel’ın sahip olduğu bir boru sınırından 45 ton jet yakıtı toprağa sızdı. Birkaç ay evvel de şirketin bir diğer tesisinde bulunan bir tanktan 20 bin ton dizel yakıt sızıntısı yaşanmıştı. Bölge tıpkı vakitte dünyanın en güçlü mineral yataklarından birine sahip. Permafrostun (donuk toprak) 1,5 kilometre altında bulunan bu yataklar uzmanlarca “şu an hala dünyadaki en güçlü damar” olarak nitelendiriliyor.
YELTSİN DEVRİNDE BAŞBAKAN YARDIMCILIĞI DA YAPTI
1961’de Moskova’da dünyaya gelen Potanin, bir diplomat ile bir hekimin oğlu. Milletlerarası alakalar eğitimi alan Potanin, üniversiteden sonra sekiz yıl boyunca Sovyet Dış Ticaret Bakanlığı’nda çalıştı.
30 yaşında tanıştığı Mihail Prokhorov’la vakit içinde iş ortağı oldular. İkili evvel Milletlerarası Finans ve Yatırım Şirketini akabinde da vaktinde Rusya’nın en büyük özel bankası olan Oneksim Bank’ı kurdu. Potanin 1992 yılında yani şimdi 31 yaşındayken bankanın genel müdürü oldu.
1996 yılında Boris Yeltsin’in ikinci kere Rusya Devlet Bakanlığı’na seçilmesinden kısa bir mühlet sonra Potanin güç ve iktisattan sorumlu birinci başbakan yardımcısı olarak siyaset sahnesine adım attı. O yılların kaynaklarına nazaran, Potanin, Yeltsin’in seçimi ikinci kere kazanmasını sağlayan ve “Büyük Yedi” ismi verilen oligarklar topluluğunun bir kesimiydi. Potanin’in başbakan yardımcılığı vazifesi Ağustos 1996’dan Mart 1997’ye kadar devam etti.
ÖBÜR OLİGARKLAR SERVETLERİNİ ONA BORÇLU
İsmi onlar kadar çok duyulmamış olsa da bugünün ünlü ve çok varlıklı oligarklarının birçoklarının varlıklarını Potanin’e borçlu olduğunu söylemek mümkün. Çünkü Potanin Dış Ticaret Bakanlığı’nda vazife yaptığı periyotta, “hisse karşılığı kredi” programının fikir babalığını yaptı.
1990’lara damga vuran bu program kapsamında, Rusya’nın varlıklı girişimcileri ve bankaları, Moskova hükümetine borç para veriyor, karşılığında da ülkenin doğal kaynaklarının işletilmesinden sorumlu şirketlerden pay alıyordu. Hükümet birden fazla vakit aldığı kredileri vaktinde ödeyemiyor, sonuçta devlet şirketleri varlıklı bireylerin malı haline geliyordu.
Potanin de Nornickel’in denetimini bu yolla elde etti ve böylelikle Rusya’nın en güçlü şahsı haline geldi. Serveti 13,9 milyar dolar olarak hesaplanan ünlü oligark Roman Abramoviç de “hisse karşılığı kredi” programından faydalanarak edindiği paylarla Nornickel’ın bir öteki ortağı oldu. Şirketin açıklamalarına nazaran, Abramoviç, Nornickel’in paylarının yaklaşık yüzde 2’sine sahip. Oleg Deripaska’nın sahibi olduğu Rusal alüminyum şirketi de Nornickel’da yüzde 26’nın üzerinde hisseye sahip.
Abramoviç de Deripaska da Batı’nın yaptırımlarından nasibini alırken, Potanin’in başına en azından şimdilik bu türlü bir durum gelmiş değil. Fakat bu Potanin’in Putin ve Rusya iktisadı için başka oligarklardan daha kıymetsiz olduğu manasına gelmiyor.
Pekala Potanin’e neden yaptırım uygulanmıyor? Bunun gerisinde Nornickel’ın global sanayideki yeri ve değeri yatıyor. Geçtiğimiz günlerde Wall Street Journal gazetesi “Bu Rus Metal Devi Yaptırım Uygulanamayacak Kadar Büyük Olabilir” başlıklı haberinde bu mevzuyu mercek altına aldı. Gazeteye konuşan analistlere nazaran, Batılı devletler, Nornickel’a ve Potanin’e uygulanacak bir yaptırımın global iktisada ve kendilerine vereceği ziyandan çekiniyor ve bu tarafta bir adım atmıyor. Bu durum petrol, doğalgaz üzere emtia şirketlerinin birçoğu için geçerli fakat bilhassa paladyum kelam konusu olduğunda Nornickel’ın alternatifini bulmak çok sıkıntı. Nornickel’in piyasasının yüzde 40’ını elinde tuttuğu paladyum katalik konvertörlerin ve yarıiletken çiplerin üretiminde hayati bir rol oynuyor. Nikel ise elektrikli araçların bataryaları için kritik kıymette bir metal. Nornickel ayrıyeten kobalt ve bakır üzere güç nakil metallerini de üretiyor.
PUTİN’LE SIK SIK BİR ORTAYA GELİYORLAR
Putin ile Potanin’in tanışıklığı en az 20 yıl öncesine uzanıyor. Fotoğraf arşivlerine bakıldığında, ikilinin 2000 yılından bu yana çeşitli etkinliklerde yan yana görüntülendiğini görmek mümkün.
Arşivlerde Potanin’in Dimitri Medvedev’le bir ortada olduğu fotoğraflar da var. 2008-2012 yılları ortasında Rusya Devlet Lideri olan Medvedev, kendisinden sonra Putin’in tekrar seçilmesi tarafındaki kampanyalara dayanak vermişti. Medvedev ayrıyeten 2012-2020 yılları ortasında başbakanlık da yaptı.
SOÇİ KIŞ OLİMPİYATLARI’NA 2,5 MİLYAR DOLAR YATIRDI
Potanin birebir vakitte 2014’te Soçi’de yapılan Kış Olimpiyatları’nın finansmanına yardımcı olan çok sayıdaki Rus milyarderden biriydi. Forbes mecmuasına nazaran, Potanin bir kayak merkezine ve öteki kimi tesislere toplam 2,5 milyar dolar yatırım yaptı.
Şubat 2013’te BBC’ye konuşan Potanin bu yatırımının karşılığında pek bir şey alamadığını söylemişti. Potanin, “Başkan Putin’le Avusturya’da kayak yapıyorduk ve ‘Rusya’da da bu türlü hoş kayak merkezleri olsa ne uygun olur’ diye konuşuyorduk. Sıkıntı yatırımın karşılığını almak değil hoş bir miras bırakmak” diye konuşmuştu.
Nirvana ve Abramoviç’in yatı Eclipse Antibes’te yan yana
ONUN DA YATLARI MEŞHUR
Üstte da dediğimiz üzere, Potanin birçok Rus oligarkın bilakis fazla medyatik bir isim değil. Lakin onun da öteki oligarklarla ortak bir noktası var: Yat sevgisi.
75 metrelik Anastasia isimli yatını 2008 yılında satın aldı. Potanin, 2012’de Anastasia’yı 125 milyon euro karşılığında satışa çıkardı. Satış nihayet 2018’de 75 milyon euro karşılığında gerçekleşti.
Potanin 2012’de Nirvana isimli diğer bir yat daha satın aldı.
Anastasia ve Nirvana, Putin’in Hollanda’da bulunan armatörlük şirketi Oceanco’ya sipariş ettiği üç kardeşin ikisiydi. Üçüncü kardeş olan Barbara da 2017’de inşa edildi. 88 metre uzunluğundaki Barbara’nın piyasa bedeli 165 milyon euro olarak belirlenmişti.
Barbara ile birebir uzunlukta olan Nirvana, oligark yatları ortasında en lükslerinden biri. 3 metre derinliğinde bir havuzu ve bir helikopter pisti olan yatın 6 güvertesi birbirine bir merdivenle ve bir cam asansörle bağlanıyor.
Marine Traffic datalarına nazaran, Mart ayı başlarında Maldivler’de bulunan Nirvana, şu an Dubai’de demirlemiş durumda.
PUTİN’LE BİRLİKTE HOKEY OYNUYORLAR
Potanin’in ilgi alanlarından biri de buz hokeyi.
2018’de Financial Times’a verdiği bir röportajda, Rus iş adamı kendine ilişkin özel bir buz pisti olduğunu, haftada en az iki sefer hokey oynadığını, bu oyunlarda kendisine vakit zaman Putin’in de eşlik ettiğini anlatıyordu.
Gazetenin “Peki hanginiz daha yeterli oynuyorsunuz?” sorusuna Potanin, “Ben daha gencim” diye karşılık vermişti.
Potanin’in servetinin büyüklüğü herkesçe biliniyor lakin birebir şeyi Putin için söylemek çok sıkıntı. 2018 yılında Washington Post’a konuşan finansçı Bill Browder, 2015 itbarıyla Putin’in potansiyel servetinin 200 milyar dolar olabileceğini belirtiyordu.
Potanin ve 2014’te evlendiği Ekaterina Potanina
BOŞANMASI VE ÇOCUKLARI DA OLAY OLDU
Potanin 30 yıldır evli olduğu Natalya Potanina’dan 2014 yılında ayrıldı. Çiftin boşanması varlık bölüşümünün bir krize dönüşmesiyle oldukça gürültülü oldu ve günlerce gazete manşetlerini süsledi.
Potanina, 2014 yılında Business Insider’a yaptığı açıklamada, Potanin’in boşandıkları periyotta 15 milyar dolar bedelinde olan servetinin yarısını istediğini söylemişti.
Daha sonra Rusya Hukuksal Bilgi Edinme Ajansı’nın yaptığı açıklamada, Potanina’ya, çiftin Moskova’da birlikte yaşadıkları ve Potanin’de kalan apartman dairesindeki payı karşılığında 6,8 milyon dolar, ayrıyeten Moskova bölgesinde üç parsel arazi verildiği belirtildi.
Potanin ikinci eşi Ekaterina ile 2014’te evlendi. Çiftin bir çocukları olduğu söyleniyor. Potanin’in birinci evliliğinden de Anastasya, İvan ve Vasili isminde üç çocuğu bulunuyor.
Aquabike (su motosikleti) kısmında ülkesinde epeyce uygun tanınan başarılı bir atlet olan Anastasya’nın 2018’deki düğünü de tıpkı anne ve babasının boşanması üzere büyük olay olmuştu. O günlerin gazetelerine nazaran, Potanin, Fransız Rivierası’nda lüks bir otelde yapılan düğün için 10 milyon dolar harcadı. Tüm konukların özel jetlerle Antibes’e götürüldüğü, 5 yıldızlı Hotel du Cap-Eden-Roc’taki konaklamalarının da tekrar gelinin babası tarafından karşılandığı bildirildi.
SERVETİNİ HAYIR KURULUŞLARINA BIRAKAN ZENGİNLERDEN
Öteki yandan Potanin, 2010 yılında yaptığı bir açıklamada, servetinin kıymetli bir kısmını üç çocuğuna miras bırakmak yerine bir vakfa bağışlayacağını duyurdu. Potanin kararının kısmen “çocuklarının milyarların baskısından kaçınmasına yardım etmek” gayesiyle alındığını söyledi.
Şubat 2010’da Financial Times’a konuşan Potanin, “Servetim kimseye miras kalmayacak. Sermayem toplumun uygunluğu için harcanmalı ve bu toplumsal hedefler için harcanmaya devam etmeli” sözlerini kullandı.
Potanin bu hedefle 1999 yılında kurulan Vladimir Potanin Vakfı’nı hayata geçirdi. Nornickel’ın internet sitesinde yer alan Potanin biyografisinde vakfın misyonunun “Rusya’da uzun vadeli eğitim ve kültür projeleri gerçekleştirmek” olduğu belirtiliyor.
Potanin bu bağlamda 2016 yılında 250 modüllük ve Rus ve Sovyet sanat yapıtları koleksiyonunu Fransa’nın başşehri Paris’te bulunan Pompidou Merkezi’ne bağışladı. Bir yıl sonra da Fransa devleti tarafından Gurur Nişanı’yla ödüllendirildi.
Potanin yakın vakte kadar New York’ta bulunan Solomon R. Guggenheim Vakfı’nın mütevelli heyetinde yer alıyordu. Lakin vakıf 2 Mart’ta bir açıklama yaparak, Potanin’in bu misyonundan istifa ettiğini duyurdu.
New York Times’ın aktardığına nazaran açıklama metninde, “Guggenheim Rusya’nın işgalini ve Ukrayna’nın hükümetine ve halkına karşı açılan sebepsiz savaşı kınamaktadır” sözleri kullanıldı.
O DA GATES’LER VE BUFFETT ÜZERE YAPTI
Potanin tıpkı vakitte Warren Buffet ile Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın 2010’da hayata geçirdiği global hayır kuruluşu Giving Pledge’e bağış yapan birinci Rus milyarder olmuştu. Giving Pledge’e katkı yapan milyarderler, servetlerinin çoğunluğunu hayır kuruluşlarına aktarma kelamı vermiş oluyor.
Giving Pledge’in internet sitesi için kaleme aldığı bir yazıda Potanin, “Zenginliğin kamunun güzelliği için çalışması gerektiğine içtenlikle inanıyorum. Bu nedenle daha uygun bir dünya için, bilhassa de kendi ülkemin, Rusya’nın, daha âlâ bir geleceğe kavuşması için kendi katkımı yapmaya çalışıyorum” tabirlerini kullanıyordu.
INSIDER’ın “Meet Vladimir Potanin, the richest man in Russia. He’s worth $25 billion, plays ice hockey with Vladimir Putin, and hasn’t been sanctioned by the West.” ve “The 25 richest Russian oligarchs on the ‘Putin list’ that the US just released”, Wall Street Journal’ın “This Russian Metals Giant Might Be Too Big to Sanction” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
